Onderlinge verhouding van de drie dimensies van een gebouw, de daarin besloten ruimte en de bouwdelen. Verhouding van de verschillende grootten (massa’s, vlakken) van de bouwdelen en hun detaillering, alsook van de ruimtedelen, onderling en tot het geheel. Men spreekt van een evenredigheid als zich hierin een zekere regelmaat, beantwoording aan een getallenrelatie, een modulus en een esthetische norm vertoont.
Alberti (De re aedificandi) schrijft, voortbouwend op Vitruvius: ‘een wetmatig samengaan van alle delen van een geheel, zo, dat er niets aan is toe te voegen, af te nemen, te veranderen dan ten koste van de schoonheid’. Dit is het ‘cocinnitas’-ideaal van de renaissance (Leonardo da Vinci, Albrecht Dürer). Voor dit ideaal waren de verhoudingen van het menselijk lichaam van groot belang ( architectuurtheorie).
In de M.e. vindt men de toepassing van een proportiestelsel b.v. in de wijze waarop kleinere indelingen de grotere herhalen (maaswerk, vensterkoppelingen). Het schetsboek van Villard de Honnecourt (c. 1235) bevat interessante gegevens over zulke proportiestudies. Zie verder schaal en bouwstelsel over triangulatuur, de achthoekige ster, de gulden snede.
Deze laatste geeft ook de proportie aan voor Bramante’s ritmische travee.
