Verzamelbegrip voor Middeleeuwse toneelspelen in de volkstaal, met ernstige (=geestelijke) inhoud, die omstreeks de 13e eeuw ontstaan uit het kerkelijk → liturgisch drama door uitbreiding en vermenging met niet-kerkelijke (= wereldlijke) en soms oude niet-christelijke gebruiken. Tot het geestelijk drama van de Middeleeuwen worden gerekend:
a. het → kerstspel, het → driekoningenspel, het → passiespel, het → paasspel, het → profetenspel;
b. het → mysteriespel, dat een geloofsgeheim tot onderwerp heeft;
c. het → mirakelspel, waarin de geschiedenis van een wonder uitgebeeld wordt;
d. de → moraliteit of het → zinnespel waarin naast de werkelijke personages zinnebeeldige figuren/personages handelend optreden;
e. het heiligenspel waarin het leven van een voorbeeldig persoon wordt gedramatiseerd.
In tegenstelling tot het liturgisch drama dat in dienst van de liturgie door priesters in de Latijnse taal gezongen in de kerk werd opgevoerd, worden de spelen die gerekend worden tot het geestelijk drama, gesproken in de volkstaal door leken op het kerkplein of een stadsplein gespeeld. De ontwikkeling en wijziging van liturgisch drama waar geestelijk drama voltrok zich op dezelfde wijze in geheel West-Europa. Voorbeelden van geestelijk drama zijn: Het mysteriespel: "de Bliscappen van Maria"(15e eeuw), het mirakelspel "Marieken van Nieumeghen"(16e eeuw), het zinnespel: "Den Spyeghel der Salicheyt van Elcerlyc" (15e eeuw).Van het heiligenspel zijn in Nederland geen voorbeelden uit de Middeleeuwen bewaard gebleven. Ten tijde van de Hervorming eindigde de bloei van het geestelijk drama, mede door het feit dat het calvinisme iedere vorm van toneel verwerpelijk achtte.
Literatuur
- R. L. Erenstein e.a.: Een theatergeschiedenis der Nederlanden
- Lodewick: Literaire kunst
- Johan Nowé, Nu hoort wat men u spelen zal; Theater in de Middeleeuwen, Leuven 2000
- Jos. Smits van Waesberghe: Muziek en Drama in de Middeleeuwen
