Na enige jaren – met veel plezier – werken aan deze Artis Dieren-Encyclopedie, is het, na de zijdevlinder, goed even ‘terug te blikken’. Dat gebeurt deels met veel genoegen.
Dan denk ik bijvoorbeeld aan de ongelooflijke steun die ik heb gehad van mijn echtgenote, die niet alleen bereid was vele vacanties, vrije avonden en weekeinden op te offeren, maar tevens enthousiast genoeg bleef om elke letter van dit boek te typen. Ik denk dan ook aan de hulp die ik van vele anderen heb gehad, van Artis-medewerkers in de eerste plaats, maar ook van talloze dierentuinmensen en andere deskundigen elders, die allerlei nuttige informatie verschaften waardoor in deze serie boeken de nieuwste gegevens en inzichten konden worden verwerkt. Niet in de laatste plaats denk ik aan de artsen A. den Ouden en J. Büller, die ervoor zorgden dat de serie kon worden gecompleteerd – althans door mijn hand. Wat de foto’s betreft hebben Jo Bokma en ik dankbaar gebruik gemaakt van opnamen die Artis-directeur Dr. E. F. Jacobi tijdens zijn buitenlandse reizen heeft gemaakt, in het wild en in dierentuinen, zoals Brookfield, New York, Saint Louis en San Diego. Onder meer in de tuinen van Antwerpen, Bazel, Londen, Rotterdam en Wassenaar maakte Jo Bokma aanvullende foto’s.
Wat me bij de terugblik triest stemt, is het feit dat in die paar jaar zoveel ten kwade is veranderd. De wereld wordt voor het dier snel benauwend klein. Dieren die een paar jaar geleden nog helemaal niet bedreigd schenen, staan thans aan het begin van hun ondergang. De ijsbeer en de tijger bijvoorbeeld, om de meest bekende te noemen. De levensbeschrijvingen van talloze dieren dreigen steeds meer reeds tijdens hun publicatie necrologieën te worden. De vraag is wanneer de mens eindelijk zal gaan inzien dat zijn bestaan nauw samenhangt met elk leven op aarde. Wanneer ik de verbijsterend snelle achteruitgang van talloze diersoorten bekijk, moet ik wel tot de conclusie komen dat de tijd die ons rest erg krap bemeten is. Gezien de razendsnelle uitbreiding van de wereldbevolking, misschien wel tè krap.
De Artis Dieren-encyclopedie kan hier in directe zin niets aan veranderen. Wel kan men het dier er een beetje in leren kennen, kan het tot een vriend worden. Misschien dat daardoor een duwtje op de goede weg wordt gegeven want, zoals ik in een vroegere uitgave al eens heb geschreven: ‘een vriend pleegt men niet uit te roeien’.
Wat ons te wachten staat, weet ik niet. Wanneer we zien hoe gemakkelijk velen over in hun ogen ‘noodzakelijk kwaad’ – de duizenden slachtoffers van het verkeer bijvoorbeeld of milieuverontreiniging – heenstappen, dan lijkt het weinig goeds. Maar wanneer ik zie hoe steeds meer mensen, zij het nog veel te weinig, zich uit ware overtuiging inspannen om deze wereld bewoonbaar te houden, hoe langzamerhand het besef doordringt dat beton, staal en zilverlingen nauwelijks zaligmakend zijn, is er hoop.
H. van de Werken.
