Oorspr. vermoedelijk uit de amulet voortgekomen dienden de zegels voor het maken van afdrukken in zachte klei als eigendoms-merk. Men onderscheidt in Mesop.. waar het ontstaan schijnt te zijn, 2 types: stempel-zegels en cylinder-zegels; de s.-zegels zijn de oudste: deze en ook afdrukken werden in het N. in de lagen v.d.
Teil Halaf’-periode gevonden (Arpachiya*. Tepe Gawra*, Chagar Bazar* en Teil Halaf*). In Iran werden soortgelijke Z. uit een vergelijkbare periode gevonden ; de decoratie is in beide gevallen nog zuiver geometrisch. In de volgende periode (Obeid*) worden vooral in het N. (Tepe Gawra en Arpachiya) zeer veel v.b. gevonden: nu vele jachtscènes. De oudste afdrukken van cylinder-z. stammen uit de Uruk*-periode (Uruk V-IV). Evenals het ontstaan v.h. schrift* hangt ook het ontstaan v.d. cylinder-z. nauw met de tempeleconomie samen; in tegenstelling tot de stempel-z. zijn deze n.1. vermoedelijk zegels in ambtelijk gebruik geweest. De voorstellingen v.d. oudste afdrukken kunnen worden onderverdeeld in1. dragers van offerandes, die naakt - op weg zijn naar een gebouw (vermoedelijk tempel);
2. strijd-scènes;
3. heraldische scène’s;
uit de Djedet Nasr*-periode werden weer vele stempel-z. gevonden. De cylinder-z. is een typisch Mesop. produkt; de v.b. die men in Egypte (in graven v.d. Naaada II*periode) en in India (Harappa*) gevonden heeft moeten dan ook als ontleningen aan Mesop. worden beschouwd. Z. ook Bahrein. De cylinder-z. blijven steeds een der belangrijkste uitingen v.d. Mesop. kunst; de stijlontwikkeling is nauwgezet onderzocht, omdat zij een doorlopend beeld v.d. ontwikkeling v.d.
Mesop. kunst verschaffen en daarnaast ook kunnen dienen om lagen archeol. te dateren. De cylinder-z. v.d. Uruk-periode verrassen door hun natuurgetrouwe weergave van mensen en dieren, die in typisch ronde vormen zijn weergegeven; de figuren worden nog tamelijk vrij in het beeld geplaatst en hebben een vrijheid van beweging, die sterk contrasteert met de stereotype weergave van latere periodes. Hoogtepunten v.d. Mesop. glyptiek zijn ook de eerste fase v.d. vroeg-Sumer. periode (de figuren worden tot een zeer eenvoudig geheel van lijntjes teruggebracht en dan ritmisch herhaald, zodat een effect ontstaat, dat aan weefof borduurwerk doet denken), de Agade-periode (scène’s met figuren in heftige actie; mythol. voorstellingen), en de midden-Assyr. periode (voorstellingen van landschappen en wilde dieren, die preluderen op de reliëf-kunst v.e. latere periode). Het is een opvallend verschijnsel, dat de Hittiten een voorkeur voor de stempel-z. behouden hebben.
Ook de Palestijnse z. behoren tot dit type. Z. Fotop. 30/31. In Egypte is de oudste vorm die van de cylinder-z., van ivoor, been, hout of steen, als ontlening aan Mesop., die tot na het eind v.h. Midden-Rijk in gebruik blijft. Daarnaast verschijnt tegen het eind v.h. 3e millennium v.C. het ronde knopzegel van steatit of ivoor, met klein handvat; de voornamelijk on-Eg. voorstellingen en schriftvormen wijzen op ontlening aan Kreta, waar dit soort zegels eveneens voorkomt. De ronde stempel-z. gaat vrij spoedig over in een meer ovale vorm, waaruit zich de scarabeus* ontwikkelt van geglazuurd steatit of speksteen, dan wel aardewerk. De voorstellingen zijn, aanvankelijk eenvoudige, gestyleerde meander- en labyrinthvormen, verbonden spiralen, gevlochten banden en concentrische cirkels, alsmede symbolische motieven uit de planten- en dierenwereld, e.e.a. wellicht onder invloed v.d.
Aegeïsche kultuur. Inmiddels komen er ook schrifttekens als afbeelding voor. De Hysos*-tiid brengt o.m. palmtak-achtige ornamenten, leeuwen en mens-figuren van Aziatische herkomst. De kevervorm blijft voortdurend evolueren en degenereren tenslotte in de Perz. en Gr. tijd: sedert de XVIe dyn. komen ook bronzen zegels in plaatvorm voor.
Meer dan 2000 zegels zijn gevonden in Harappa* en Mohenio-Daro* v.d. Indus-beschaving: iedere firma en/of belangrijke familie of individue moet er een hebben bezeten. Meestal langwerpige of vierkante stukjes door bakken hard gemaakte steatiet (spek-steen). Er staat een embleem op, vaak religieus van karakter, voorts b.v. een stier, buffel, geit. tijger, olifant, alsmede een korte inscriptie van meestal niet meer dan 10, of anders hoogstens 20 tekens in het daar gebruikelijk, tot nu toe echter helaas nog niet ontcijferde schrift*. De z.’s dienden om eigendomsmerk aan te brengen en werden wellicht ook als amulet* gedragen. Het waren dus altijd stempel-zegels; ook enkele cylinderzegels zijn gevonden, van Mesop. oorsprong, maar met emblemen in de Harappa-stijl.
