Iran

betekenis & definitie

officiële naam Djomhuri-ye

oppervlakte Eslami-ye Iran

1 648 000 km2

inwoners 37 447 000

hoofdstad Teheran

staatsvorm islamitische

staatshoofd republiek

Ali Khamana'i

reg. leider Hossein

officiële taal Mossavi

Farsi

religies moslems

munteenheid Iraanse rial

BNP/hoofd US$ ...

lid van VN, UNESCO,

UNCTAD, WHO, FAO, ILO, ESCAP, IMF, Wereldbank, Colombo Plan

Landschap en klimaat

Iran ligt in het Midden-Oosten en grenst van noord naar zuid resp. aan de Sovjetunie, Afganistan, Pakistan, Golf van Oman, Perzische Golf, Irak en Turkije. Het land wordt omsloten door drie bergmassieven in de vorm van een driehoek, waarvan de top in het uiterste noordwesten ligt. Vanuit de top naar het zuidoosten lopen het Zagros- en Kohroedgebergte, vanuit de top naar het oosten het Elboers- en Talisjgebergte; de basis van de driehoek zijn de Oosterse Hooglanden in het oosten. Het door deze bergring ingesloten binnenland is het hoogland van Iran. In het zuidwesten en het noorden liggen twee dichtbevolkte, vruchtbare laagvlakten. Evenals de geografische geaardheid heeft ook het klimaat een opmerkelijke variëteit. Zo loopt de temperatuur uiteen van -36°C (winter in Azarbaijan) tot 50°C (zomer in Khuzestan). Verder is het aan de Kaspische Zee in het noorden en de Golven in het zuiden aanzienlijk vochtiger dan in het droge, geïsoleerde binnenland.

Sociale gegevens

De bevolking bestaat uit Perzen (65%), Azarbaijani's (Aseri, ca. 20%), Koerden (10%) en verder minderheden als Arabieren, Armeniërs, Turkmenen, enz.

De verdeling over het land is ongelijkmatig: het oosten en zuiden zijn dunbevolkt, het westen en noordwesten dichtbevolkt. Van de totale bevolking woont ca. 41,3% in steden.

De volksgezondheidszorg is voor verbetering vatbaar: veel van de medische voorzieningen zijn geconcentreerd in de steden, evenals de artsen die er na hun studie een baan trachten te vinden. Verder keert een aantal afgestudeerden niet meer naar het land terug, maar bouwt in het buitenland een praktijk op. Bedroeg het aantal analfabeten in de jaren zestig nog ruim 60%, eind jaren zeventig was dit (onder andere dank zij de inspanning van een legereenheid die was opgericht ter bestrijding van het analfabetisme) teruggebracht tot 50%.

Economische gegevens

Gemeten naar de verdeling arbeidskrachten over de diverse takken van nijverheid heeft de Iraanse economie een overheersend agrarisch karakter. Deze sector, met produkten als tarwe, rijst, suikerbieten, thee, olijven, fruit en groente, levert echter een klein aandeel in het nationaal produkt. Ook de bosbouw, visserij en veeteelt zijn van ondergeschikt belang voor 's lands economie. Voornaamste bron van inkomsten is de exploitatie van de enorme voorraden aardolie en -gas, in mindere mate die van delfstoffen als kolen, koper, ijzererts, lood en zink. Irans economie kreeg zware klappen toen eind 1978 een algemene staking de olie-industrie stillegde, de produktie verminderde als gevolg van de islamitische machtsovername en tijdens de oorlog met Irak de olieproduktie vrijwel volledig beëindigd werd. Het wegennet heeft een lengte van 43.500 km, het spoorwegnet van 4650 km.

Geschiedenis

De geschiedenis van Iran laat men gewoonlijk beginnen met de dynastie der Achaemeniden, grondleggers van het Perzische Rijk. Uit de veroveringen van Alexander de Grote ontstonden de rijken der Seleuciden (312-63 v.C.) en Sassaniden (3e-6e eeuw n.C.). Vanaf de 7e eeuw werd het land geïslamiseerd en stond het onder bestuur van de Abbasiden. Na de Mongoolse overheersing van 1258 tot 1405 maakten Turkomanen de dienst uit, gevolgd door het machtige Safawidenrijk. Vanaf de 18e eeuw trachtten Fransen, Britten en

Russen economische concessies te verwerven, hetgeen geïntensiveerd werd na de olievondsten ca. 1900. In 1921 vond een staatsgreep plaats o.l.v. officier Reza Chan, die zich in 1925 als sjah van de dynastie Pahlawi liet erkennen. Het door hem begonnen moderniseringsbeleid werd na zijn aftreden in 1941 versneld voortgezet door zijn zoon Mohammad Reza Pahlawi. Het corrupte bewind en de verwestersing van Iran leidden tot (hardhandig onderdrukt) verzet onder de religieuze leiders, van wie de ayatollah Ruhollah Musawi Hendi Khomeiny (geb. 1902) de grote leider werd. Na stakingen en opstanden in 1978 moest de sjah in 1979 het land verlaten, waarna de uit Franse ballingschap teruggekeerde Khomeiny met zijn Islamitische Revolutionaire Raad de regering-Bakhtiyar verdreef en Iran in feite een theocratie maakte. De sinds november 1979 in hun ambassade gegijzelde Amerikanen werden januari 1981 tegen een gigantisch losgeld vrijgelaten.

De oorlog met Irak verliep aanvankelijk slecht, maar in 1982 wisten Iraanse troepen de Irakezen terug te drijven. Irak bombardeerde daarop Iraanse oliebronnen in de Perzische Golf. De hieruit ontstane olievlek bedreigt het hele Golfgebied.