Rasphuis - Het Rasphuis is, evenals het Spinhuis*, een product van de maatregelen die de vroede vaderen aan het eind van de 16de eeuw (1595) meenden te moeten nemen tegen de toenemende bedelarij en misdadigheid. Het was alleen voor mannen bestemd, die er het voor de stad winstgevende, maar voor de gevangenen zware karwei van het raspen van Braziliaans hout verrichtten. Het Rasphuis, gelegen aan de Heiligeweg op de terreinen van het voormalige Clarissenklooster, was vooral een inrichting, waar men bedelaars weer tot normale burgers trachtte te maken. Inderdaad schijnt dat in vele gevallen gelukt te zijn. In ieder geval werden hier vele bedelaars die zich als lammen, blinden of stommen voordeden, ontmaskerd en aan het werk gezet.
De instelling was beroemd, ook in het buitenland. In 1603 werd aan het Rasphuis een "strenge school" verbonden, waarheen ouders of voogden hun kinderen of pupillen die zij niet meer de baas konden, mochten zenden. Zij hadden hiervoor de toestemming nodig van de burgemeesters, die echter een streng onderzoek vooraf lieten gaan om te voorkomen, dat er van deze mogelijkheid misbruik werd gemaakt. De verzorgers van de kinderen moesten voor het onderhoud van de aldus geplaatsten, soms zelfs uit de hoogste kringen van de Amsterdamse patriciërs, betalen. In de Franse tijd kreeg het gebouw verschillende bestemmingen (zie: Stadsboeien). Omstreeks 1815 werd het Rasphuis ingericht als Huis van Arrest. In 1892, toen het Huis van Bewaring* aan de Amstelveenseweg werd geopend, werd het Rasphuis overbodig. Het werd afgebroken en in 1896 vervangen door het Zwembad Heiligeweg*.
Dit bad bereikte men door het rijk uitgevoerde poortje van het voormalige Rasphuis. Het poortje, vermoedelijk daterend van omstreeks 1603 en toegeschreven aan Hendrick de Keyser*, bevat een reliëf, voorstellende een wagen met rasp- hout, getrokken door wilde dieren, die door de voerman worden getuchtigd. De spreuk "Virtutis est Domare quae Cuncti Pavent" (vrij vertaald: "Wilde beesten moet je temmen"), is van de Romeinse schrijver en filosoof Seneca. De beeldengroep is in de tweede helft van de 17de eeuw aangebracht. In 1991 werd het zwembad een theater, waar het gezelschap De Trust spraakmakende voorstellingen maakte, zoals "De Meeuw" en "Platonov" van Tsjechov en "Oorlog" van Goethe. Eind jaren negentig is het zwembad afgebroken. Sinds 1999 maakt het oude poortje deel uit van het winkelcentrum "De Kalvertoren". Zie ook: Vendex-driehoek.
LIT. H.W. Alings, Het Rasphuis, O.A. 1959, 367; J. Vriese, Het Verbeterhuis, O.A. 1967, 46; Gerrit Vermeer & Ben Rebel, Historische Gids van Amsterdam, 2000, 173.
