Hoe oud is het woord Bevrijdingsdag? En wordt deze dag van oudsher op 5 mei gevierd?
Van sommige woorden kennen we allemaal de geschiedenis. Bijvoorbeeld van het woord Bevrijdingsdag. De Tweede Wereldoorlog begon in Nederland op 10 mei 1940 en eindigde op 4 mei 1945. En dus is het op 4 mei Dodenherdenking en een dag later Bevrijdingsdag.
Zo hebben we dat op school geleerd en zoiets blijft je bij. Helaas is een en ander niet helemaal juist. Zo waren de Duitsers tot 20 mei aan de macht op Texel en tot 11 juni op Schiermonnikoog. In Nederlands-Indië duurde de oorlog nog langer. Daar gaf het Japanse leger zich pas over op 15 augustus 1945.
Maar goed, al die bevrijdingen vieren we dus op Bevrijdingsdag. Vraag iemand hoe oud dit woord is en vrijwel iedereen zal zeggen: dat is makkelijk, het bestaat sinds mei 1945. Achterdochtigen zullen hier wellicht aan toevoegen: misschien komt het al eerder voor in correspondentie uit de Tweede Wereldoorlog. Of in illegale bladen. In zinnen als: ‘Ach, wat zie ik uit naar Bevrijdingsdag.’ Dus in kleine kring was het mogelijk al eerder in gebruik, maar het werd pas echt bekend sinds de Duitse nederlaag.
Napoleon
In feite is het woord bevrijdingsdag véél ouder. In oude kranten vinden we het al sinds 1817, in een bericht over de Duitse stad Hamburg: ‘Den 31 mei werd alhier, den bevrijdingsdag van Hamburg van het Fransche juk en van eene lange belegering, door vele gezelschappen met alle plegtigheid gevierd.’
Hamburg was in 1813 en 1814 maandenlang belegerd door de troepen van Napoleon. Duizenden Duitse soldaten verloren daarbij het leven . De ‘bevrijdingsdag’ van Hamburg zou in de decennia daarna nog vaak worden herdacht. Net als de bevrijding van bijvoorbeeld Leipzig. Berichten in Nederlandse kranten spreken in dit verband telkens van de bevrijdingsdag.
Kozakjesdag en Waterloodag
Zoals bekend is ook Nederland bezet geweest door de Fransen. Namelijk van 1795 tot 1813. Werd hun vertrek gevierd met een bevrijdingsdag? Ja, al heette die lang anders. Op 28 november 1813 vertrokken de Franse troepen uit Utrecht. Diezelfde dag arriveerden daar kozakken van het Russische leger. Tot aan het begin van de twintigste eeuw werd dit in Utrecht gevierd met de zogenoemde Kozakkendag of Kozakjesdag. Ook de definitieve nederlaag van Napoleon, op 18 juni 1815 bij de slag bij Waterloo, werd in Nederland lang gevierd. Dit gebeurde opWaterloodag. Tot 1940 werd die dag gevierd.
Mét en zonder hoofdletter
Je zou denken: je moet bij Bevrijdingsdag een onderscheid maken tussen dit woord mét en zonder hoofdletter. Mét een hoofdletter is 5 mei, zonder hoofdletter kan dit woord betrekking hebben op willekeurige andere bevrijdingsdagen.
Maar al ruim voor 1945 vind je allerlei Bevrijdingsdagen-met-hoofdletter. ‘Het is heden de Turksche Bevrijdingsdag’, schreef De Telegraaf in 1915. Een krant uit 1918 maakte melding van een Poolse Bevrijdingsdag; België vierde op 17 november 1919 een Bevrijdingsdag – om te herdenken dat Duitse troepen een jaar eerder Brussel hadden verlaten. Het gaat hier dus om een bevrijdingsdag uit de Eerste Wereldoorlog.
Maar niet op zondag
Wanneer werd in Nederland eigenlijk de eerste officiële Bevrijdingsdag gevierd? Niet op 5 mei 1946, zoals je zou denken, maar op 31 augustus 1945. Dat was de verjaardag van koningin Wilhelmina. Maar omdat Wilhelmina dit feest vervolgens niet wilde laten samenvallen met haar verjaardag, kwam 5 mei in beeld, de dag van de capitulatiebesprekingen. In 1946 besloot de regering dat Bevrijdingsdag op 5 mei moest plaatsvinden.
In mijn herinnering is 5 mei altijd een feestdag geweest, maar ook dat blijkt onjuist. Aanvankelijk mocht Bevrijdingsdag niet op 5 mei worden gevierd als dit een zondag was, omdat daarmee de christelijke zondagsrust werd verstoord. Vanaf 1958 werd Bevrijdingsdag om de vijf jaar gevierd, sinds 1968 vindt Bevrijdingsdag altijd op 5 mei plaats, of het nu een zondag is of niet. En pas in 1990 werd 5 mei uitgeroepen tot een nationale feestdag, waarop jaarlijks de bevrijding van Nederland wordt herdacht en gevierd.
Ik wist het al, maar het is goed om dit te blijven onthouden: het geheugen is een notoir onbetrouwbare bron.
