Gepubliceerd op 16-11-2020

Herel Hereltje Herelke

betekenis & definitie

Volksnaam voor de Kneu in het zuiden van Vlaanderen [WVD 1996 p.106; Meertens 1971]. Er zijn varianten als Errel (in Kortrijk en omgeving) [Weijnen 1996 p.44], Irrelke, Neerle en Nirrelke (de laatste twee met metanalytische n-).

Guido Gezelle kende een vogel met de naam "ärelke" die hij verkoos als vlaamse naam boven het 'schuimwoord' "rossignol bâtard" (=Heggenmus) [Bakker 2000 p.171].ETYMOLOGIE Weijnen 1996 doet het voorkomen alsof de etymologie al beslist is: "Verband met 16e-eeuws fra. herle 'bep. watervogel' of verwant met hgd. erle 'els' omdat Vinkachtigen graag zaadjes van de els pikken (vgl. antwerps elsvogeltje 'sijsje')." Weijnen voegt echter niets toe aan Meertens 1971 [Taal en Tongval 23: 118] en deze verwerpt juist het verband met F Harle 'Zaagbek Mergus' terwijl hij het verband met D Erle 'Els Alnus glutinosa' "nogal gewaagd" vindt.

Het verband met Erle 'Els' is behalve taalkundig ook biologisch-semantisch gezien wat moeilijk, want Kneuen voeden zich, in tegenstelling tot Sijzen Carduelis spinus en Putters C. carduelis nauwelijks met Elzenzaden. Een relatie tot het landbouwgewas Vlas Linum usitatissimum met de Kneu is daarentegen in vele talen in namen als Vlasvink, D Flachsfink, F Linotte, E Linnet en ijslands Hörfinka tot uitdrukking gebracht. Een verband leggen met harrel, herel, heerle 'vlasstengel' zou daarom (vanuit biologisch standpunt) veel meer voor de hand liggen [mb.98C,9].

De Kneu is (/was) een algemeen voorkomend vogeltje, dat bij de mensen (zeker bij vogelvangers en vogelverkopers) ws. goed bekend geweest zal zijn. De vogel zou daarom een eventueel al heel oude naam kunnen hebben; zo'n naam zou oudfrans harlequin /mLat Herlechinus /oudnederfr Herleke (='kleine Harilo') kunnen zijn. Het benoemingsmotief moet dan wel versterkt zijn geweest door de gedachte aan heerle 'vlasstengel' en Vlas.