bijgenaamd de Astronoom, de Philosoof of de Wijze, (El Sabio) — koning van Leon en Castilië, werd in 1221 geboren, volgde zijn vader, Ferdinand III in 1252 op. Bij de bestorming van Sevilla, in 1248, had hij blijken van groote dapperheid gegeven, zoodat de verwachtingen van het oorlogzuchtige deel zijner onderdanen zijnentwege hooggespannen waren; dochinstede van de Mooren ten onder te brengen en de macht des adels te beteugelen, waarmee hij zijn volk van onberekenbaar nut zou zijn geweest, verspilde hij de staatsinkomsten aan vruchtelooze pogingen om de Duitsche keizerskroon te verkrijgen.
Door eenige keurvorsten was hij (1257) te Frankfort tot Roomsch-koning gekozen, terwijl anderen Richard van Cornwallis gekozen hadden. Van daar strijd tusschen beide partijen. In 1262 vraagt Alfonso aan pausUrbanus IV om de keizerskroon; deze vermaant hem zich met Richard te verzoenen en aan den H. Stoel de uitspraak op te dragen. Na vruchtelooze pogingen bij Clemens IV (1267) en Gregorius X (1272) doet hij eindelijk afstand, toen Rudolf van Habsburg tegenover hem geplaatst werd. (1273). Zijn eigen gebied werd bedreigd door de wederspannige edelen en door de Mooren, welke laatste hij in een bloedigen veldslag, 1263, versloeg, en waarop hij hun eres, Medina-Sidonia, San Lucar en een deel van Algarvië ontnam, terzelfder tijd Murcia met Castilië vereenigende.
In 1271 brak een opstand uit, aan welks hoofd zijn zoon Philips zich plaatste; drie jaren had Alfonso noodig om dezen opstand te dempen; in de zachtheid waarmede hij de opstandelingen behandelde zagen dezen slechts zwakheid; daarop zijn toevlucht nemende tot meer krasse maatregelen, braken nieuwe onlusten uit, onder leiding van zijn zoon Sancho, die hem in 1282 van den troon beroofde. Hij zocht nu hulp bij de Mooren; na vruchtelooze pogingen om zijn macht te herwinnen, stierf hij te Sevilla, 4 April 1284.Hij was de geleerdste vorst van zijn tijd en heeft zich een blijvenden roem verworven door de completeering van het beroemde wetboek, genaamd Leyes de las Partidas, hetwelk in 1251 als algemeene wet werd ingevoerd. Er bestaan voorts verscheidene gedichten van zijn hand, verschillende onderwerpen uitvoerig behandelend, benevens een werk over scheikunde en een over philosophie. Hij wordt tevens aangewezen als de schrijver eener kerkgeschiedenis, en van eene geschiedenis der Kruistochten, terwijl hij volgens sommigen den Bijbel in de. Spaansche taal deed overzetten. Hij begunstigde wetenschappelijke instellingen, vooral de hoogeschool van Salamanca.
Hij zocht verbetering te brengen in de planetarische tafels van Ptolemaeus, wier talrijke onjuistheden zelfs te dien tijde waren opgemerkt geworden; voor dat doel verzamelde hij te Toledo een vijftigtal beroemde sterrekundigen; zijn verbeterde tafels bekend onder dennaam van Alfonsijnsche tafelen waren in 1252 voleindigd en hadden de voor dien tijd reusachtige som van 40.000 dukaten gekost; deze tafels waren niet nauwkeuriger dan de andere bestaanden, en konden dit niet. zijn, daar zij gegrond waren op dezelfde dwaalbegrippen. Alfonso’s Opnsculos Legales werden in 1836 door het koninklijk historisch genootschap te Madrid uitgegeven.
