(Fr.: compteur à gaz; Du.: Zähler, Gasmesser; Eng.: gasmeter), toestel dat een doorgestroomde hoeveelheid gas bepaalt.
Te onderscheiden zijn natte en droge gasmeters.
Natte gasmeters zijn nog uitsluitend in gebruik als precisie(laboratorium)meter. De meter bestaat uit een kast met daarin een om een horizontale as draaiende trommel, in feite een cilindrische bus met bol deksel en zonder bodem. In de cilindermantel zijn vier volgens een schroefvlak gebogen schotten aangebracht (waardoor vier compartimenten ontstaan), aan de kopeinden zodanig omgezet dat tussen twee opeenvolgende schotten een spleet overblijft. De meter is met vloeistof (water of olie) gevuld tot boven de trommelas. Bij draaien van de trommel zal een (uitlaat)spleet niet eerder boven de vloeistof uitkomen totdat de bijbehorende (inlaat)spleet tussen de twee schotten ondergedompeld is. Wanneer een compartiment afgesloten is (beide spleten onder het vloeistofniveau) wordt het volgende compartiment gevuld en het voorgaande geledigd. De druk in het compartiment dat gevuld wordt (inlaatdruk) is hoger dan de druk in het compartiment dat geledigd wordt (uitlaatdruk): er ontstaat een drukverschil op de schotten, waardoor de trommel om zijn as gaat draaien. De trommelas drijft een telwerk aan, dat voorzien is van een grote centrale wijzer welke alleen juist aanwijst na een volledige omwenteling van de trommel, alsmede een totaliserend rollentelwerk waarop de totale hoeveelheid doorgestroomd gas afgelezen kan worden. Voor de juiste instelling van het niveau is een vaste naald in de meter gemonteerd; deze naald is van buiten af door een kijkglaasje zichtbaar.
De precisiegasmeter wijst in principe bij alle belastingen juist aan. Voor nauwkeurige metingen moet een correctie toegepast worden volgens een correctiegrafiek. Aan de nauwkeurigheid wordt een grens gesteld door de nauwkeurigheid waarmede de meter geijkt kan worden; hierdoor kan de miswijzingskromme maximaal 0,2% in plus of minus verschuiven.
Voor zeer nauwkeurige metingen is het noodzakelijk de gastemperatuur aan de in- en de uitlaat van de meter, alsmede de relatieve vochtigheidsgraad van het gas voor en na de meting te bepalen, teneinde een correctie aan te kunnen brengen op de door de meter aangewezen hoeveelheid.
De droge gasmeters zijn te onderscheiden in balgen-, rotor- en turbinegasmeters. De balgengasmeter bestaat uit twee meetkamers, die elk door een lederen membraan of balg in twee compartimenten worden verdeeld, een verdeeldoos met schuiven, een drijfwerk en een telwerk. Het geheel is gemonteerd in of op een metalen kast. Zodra gas wordt toegelaten in de meter gaat deze continu werken doordat de schuiven beurtelings gas toe- en afvoeren in de linker en de rechter helften van de kamers. Een krukas drijft via een medenemer en een pakkingbus een telwerk aan. Het gas komt uit de meter met een iets lagere druk dan de inlaatdruk ten gevolge van aanloopdrukverlies (wrijvingsweerstand bewegende delen, vervuiling, verharding van de balgen) en stromingsdrukverlies. De maximumcapaciteit van de meter is beperkt tot ca. 60 m3 h−1. Voor het meten van gassen onder hoge druk wordt de kast als drukvat uitgevoerd.
De rotorgasmeter is evenals de natte gasmeter een zuivere volumemeter (afgepaste volumina worden van de in- naar de uitlaatzijde vervoerd). Het meetprincipe is dat van een ruimte, waarin door het draaien van twee 8-vormige rotoren periodiek meetkamers worden gevormd, waarin het gas van de inlaat- naar de uitlaatzijde van de meter wordt overgebracht. De draaisnelheid van de rotoren is dus evenredig met de doorstromende gashoeveelheid per tijdeenheid. Integratie hiervan via een tandwieloverbrenging op een rollentelwerk levert de totaal doorgestroomde gashoeveelheid in volume-eenheden bij de heersende meetdruk en temperatuur. De energie om de rotoren te doen draaien wordt aan het doorstromende gas onttrokken, waardoor een geringe drukdaling na de meter ontstaat. Met de rotorgasmeter kunnen alle gereinigde en chemisch neutrale gassen worden gemeten.
De turbinegasmeter is ontwikkeld voor de nauwkeurige meting van grote hoeveelheden gasvormige stoffen, door middel van een relatief klein meetinstrument. Het meetprincipe is dat van een stromingsmeter, waarbij van de gassnelheid een roterende beweging van het turbinerad wordt afgeleid, zodanig dat over het gehele meetgebied het toerental van dit turbinerad praktisch evenredig is met de gassnelheid en dus met de doorstromende gashoeveelheid per tijdeenheid.
Integratie hiervan via een tandwieloverbrenging op een rollentelwerk levert de totaal doorgestroomde gashoeveelheid in volume-eenheden bij de heersende meetdruk en temperatuur. Met de meter kunnen alle fysisch zuivere en chemisch neutrale gassen worden gemeten, zoals aardgas, propaangas, butagas, alsmede vele andere in de procestechniek voorkomende gassen. Vooral wanneer een ongestoorde gaslevering onder alle omstandigheden noodzakelijk is, is de meter het aangewezen instrument.