(Fr.: dictaphone; Du.: Diktiermaschine; Diktaphon; Eng.: dictating machine), apparatuur waarmee tekst op een informatiedrager kan worden vastgelegd en later gereproduceerd, met het doel de tekst in schrift te doen uitwerken. Het frequentiebereik bij het opnemen loopt meestal van 300...3000 Hz, soms tot 5000 Hz.
Dicteermachines zijn te onderscheiden in: opneem/weergaveapparaten voor gebruik op een vaste plaats; afzonderlijke weergaveapparaten voor gebruik door een typiste; opneem/weergaveapparatuur voor gebruik op variërende plaatsen, en die welke op afstand is te bedienen, bijv. via de telefoon. Bovendien bestaan er nog mengvormen van deze typen en combinaties met intercom.Vrijwel alle dicteermachines zijn gebaseerd op magnetische geluidsregistratie, waarbij zowel vlakke als bandvormige informatiedragers worden gebruikt. De vlakke kan zijn uitgevoerd als: een manchet; een plaat, vergelijkbaar met een grammofoonplaat; een losse folie en een rol waarvan dat deel wordt afgesneden waarop de tekst is opgenomen. Indien band wordt gebruikt, is deze veelal vervat in een cassette. Men kent ook dicteerapparaten die een eindloze band gebruiken.
De opneemcapaciteit loopt van 10...60 min, bij uitzondering bijv. indien men ook vergaderingen wil notuleren tot 8 uur, en hangt, behalve van het aantal brieven dat men per informatiedrager wil dicteren, ook af van de gewenste doorstroomsnelheid. Een andere belangrijke factor is het formaat van de informatiedrager o.a. met het oog op het verzenden per post.
De dicteermachine voor gebruik op een vaste plaats met opneem/weergavemogelijkheden is normaliter uitgerust met een handmicrofoon met bedieningstoetsen, een start/stopschakelaar voor opnemen en/of terugspoelen en soms met een op het al dan niet spreken automatisch reagerende schakelaar. Alle machines dienen voorzien te zijn van een plaatsindicator en van een signalering die het naderend einde van de opneemcapaciteit aankondigt. Voorts bezit een groot aantal machines de mogelijkheid telefoongesprekken op te nemen via een tegen de telefoon te bevestigen adapter. Voor het weergeven van het gedicteerde ter uitwerking zijn een aansluitmogelijkheid voor een hand- of voetschakelaar en van een hoofdtelefoon en nog een aantal andere bedieningsmogelijkheden aangebracht.
Dicteermachines voor gebruik op een vaste plaats met weergavemogelijkheid (uitwerkmachine) zijn voorzien van de aansluitmogelijkheden voor een hoofdtelefoon, een handschakelaar en/of een pedaal. Een aantal machines is uitgerust met een knop waarmee de weergeefsnelheid is te regelen, een voorziening die na het stoppen automatisch een stukje teruggaat, zodat bij het opnieuw starten een deel van het voorgaande herhaald wordt, een volume- en een toonhoogteregeling en soms met intercomfaciliteiten.
Portabel dicteermachines hebben tenminste de voornaamste van de beschreven gebruiks- en bedieningsmogelijkheden, doch zijn aanmerkelijk lichter en minder omvangrijk uitgevoerd en hebben een batterij als energiebron; vaak hebben zij bovendien een adapter voor aansluiting op het lichtnet.
Met dicteerapparatuur voor opneem/weergave die op afstand wordt bediend (centraal dicteersysteem) kan iedere functionaris een brief dicteren. Op de centrale typekamer staat een aantal opneem/weergaveapparaten verbonden met een intern circuit, hetzij van het gewone telefoonlijnennet of van een speciaal hiervoor aangelegd net. Ook is het mogelijk dat het apparaat is verbonden met een centraal apparaat met een eindloze ingebouwde informatiedrager waarop alle opdrachten voor de secretaresse, alle brieven, memo’s enz. gedicteerd zijn. De secretaresse heeft een afluisterapparaat en bepaalt zelf de tijd die ligt tussen het opnemen en weergeven. De capaciteit van de informatiedrager is 60...240 min.
Noteermachines zijn eenvoudige apparaten die niet geschikt zijn voor het eigenlijke dicteerwerk, echter wel voor het inspreken van notities en gedachten. Door hun compacte vorm kunnen zij in een binnenzak worden gedragen. Het aantal bedieningsmogelijkheden is beperkt; aansluiting op hulpapparaten is vaak niet voorzien.