Benaming van de tegenstelling die zich na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde tussen de VS en de USSR en de met hen verbonden landen.
Nadat de Koude Oorlog in de jaren zestig aan heftigheid had ingeboet, mondde hij omstreeks 1970 uit in een détente. Deze ontspanning opende het uitzicht op een minder agressieve benadering van elkaar. Ze hing samen met een aantal gebeurtenissen.
1. De Amerikaanse interventie in Vietnam, die gedurende de jaren zestig een compromis met de communistische machten in de weg had gestaan, liep onder het presidentschap van R.Nixon op zijn eind, ook al duurde het tot 1973 voordat een wapenstilstand kon worden gesloten.
2. De nieuwe Amerikaanse regering slaagde er bovendien in met de USSR tot een afspraak te komen over de strategische wapens (de intercontinentale raketten) en een verdrag op te stellen over de afweersystemen voor raketten (ABN Treaty); deze eerste SALT-overeenkomst (zie Strategic Arms Limitation Talks) werd veelal gezien als een stabilisering van het afschrikkingsevenwicht uit de jaren zestig. Dit evenwicht bestond als gevolg van de omstandigheid dat beide kernmogendheden in staat waren elkaar te vernietigen met wapens die niet in een verrassingsaanval konden worden uitgeschakeld (‘mutual assured destruction’ of wederzijds verzekerde vernietiging).
3. In Europa werd een politieke stabilisering bewerkt, dank zij de initiatieven die de BRD vooral onder bondskanselier W.Brandt nam om de bestaande situatie te normaliseren en de bestaande grenzen te erkennen. Daarmee ging een lang gekoesterde wens van de USSR in vervulling, die in de Westduitse politiek van niet-erkenning van de DDR en niet-erkenning van de Oder-Neissegrens altijd een bewijs van Duits revanchisme had gezien. Van zijn kant kreeg het westen garanties ten aanzien van West-Berlijn, vanouds een bedreigde voorpost in de Koude Oorlog. De politiek van erkenning van de status quo in Europa werd in 1975 bezegeld te Helsinki door de Conferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa. In de Slotakte van Helsinki werden in de derde mand bepalingen opgenomen over de respectering van mensenrechten.
4. De détente kan tenslotte in verband gebracht worden met de verandering die optrad in het internationale systeem: de opkomst van nieuwe machten maakte een eind aan de zuiver bilaterale confrontatie tussen de VS en de USSR. Die ontwikkeling werd formeel erkend door de toenadering van de VS tot de Volksrepubliek China.
De ontspanning die door deze ontwikkelingen in de Koude Oorlog optrad, is echter van korte duur geweest. Het eerste SALT-akkoord (1972) werd in de VS met gemengde gevoelens ontvangen. Sedert het midden van de jaren zeventig is het verzet tegen een nieuw en verdergaand SALT-verdrag gegroeid. Hoewel het tweede SALT-verdrag (1979) door de beide regeringen kon worden geparafeerd, heeft dit verdrag, mede door gebeurtenissen op het politieke vlak, nooit kans gemaakt door de Amerikaanse volksvertegenwoordiging geratificeerd te worden. Ook de toepassing van nieuwe militaire technieken, nieuwe wapensystemen en nieuwe strategische doctrines hebben de wapenwedloop gestimuleerd. De ontwikkeling van wapensystemen die niet onder de bepalingen van het eerste SALT-verdrag vielen, maar wel in een strategische functie konden worden gebruikt, zoals de kruisraket (zie aldaar), gaf de wapenwedloop nieuwe impulsen.
De toepassing van meervoudige onafhankelijk van elkaar te richten koppen (MIRV) op de intercontinentale raketten en de verhoging van de precisie waarmee deze wapens naar hun doelen kunnen worden gebracht, hebben voedsel gegeven aan de angst voor een verrassingsaanval. Het vertrouwen in een systeem van wederzijds verzekerde vernietiging, dat gebaseerd was op de onkwetsbaarheid van de strategische wapens, werd erdoor ondermijnd. Sedert het optreden van minister van Defensie J.Schlesinger is in de VS de gedachte dat het land moet beschikken over een verscheidenheid aan opties op nucleair gebied (flexible options) gemeengoed geworden. Het vermogen om een beperkte kernoorlog te voeren, wordt sedertdien beschouwd als een onontbeerlijk element in de afschrikking. In Europa heeft de opstelling van nieuwe Russische raketten (in het bijzonder de ss-20) en de plaatsing van Amerikaanse Pershing n-raketten en kruisraketten een nieuwe euro-strategische balans gevestigd. Zo is er van een strategische wapenbeheersing en ontwapening sinds 1973 niets terechtgekomen.
De militaire destabilisering die daarvan het gevolg was, is hand in hand gegaan met politieke crises. De inzet van Cubaanse hulptroepen in de burgeroorlog in Angola ter ondersteuning van de linkse bevrijdingsbeweging werd de Sovjetunie aangerekend. De gijzeling van personeel van de Amerikaanse ambassade in Teheran (nov. 1979-jan. 1980) bracht aan het Amerikaanse prestige een gevoelige slag toe en confronteerde de VS met hun machteloosheid. De interventie die de USSR in 1979 in Afghanistan ondernam, gaf in de VS de indruk dat de Sovjetunie niet bereid was de spelregels van de détente in acht te nemen. De onderdrukking van de vrije-vakbondsbeweging in Polen in dec. 1980 maakte een eind aan de illusie dat in Oost-Europa een liberalisering op handen was. In de VS werkten deze tegenslagen de opkomst in de hand van een stroming in de politiek die wordt aangeduid als nieuw rechts.
Deze groepering meent dat het Amerikaanse verlies van macht en prestige in de wereld is toe te schrijven aan de tegemoetkomende houding tijdens de politiek van détente en de verwaarlozing van militaire macht. Onder president R.Reagan heeft deze richting vrij spel gekregen. Deze ultraconservatieve denkwijze is er ook verantwoordelijk voor dat de ideologische kanten van de Koude Oorlog sterk naar voren zijn gekomen. De kritiek op het niet-respecteren van de mensenrechten in de Sovjetunie, die aanvankelijk was gericht op de restricties voor de emigratie van Russische joden, heeft na 1975 de vorm aangenomen van aanhoudende kritiek op de uitvoering van de bepalingen over de mensenrechten in de Slotakte van de veiligheidsconferentie van Helsinki. [mr.J.W.Nobel].
