Delos, eilandje in het midden der Cycladen, met de fraaie en rijke hoofdstad Delos aan den voet van den Cynthus, was, vlg. de sage, eerst vlottend, maar werd door Zeus met diamanten ketens vastgelegd teneinde Leto (Latona) een plaats te verschaffen om Apollo en Artemis (Diana) ter wereld te brengen. Sedert bleef D. heilige, onschendbare grond, de zetel van den dienst van Apollo met het eeuwenoude Delische feest (Delia), dat om de 4 jaren werd gevierd en reeds in de Homerische hymne aan Apollo is beschreven. In 478 v. C. was het ’t neutrale middelpunt, doch geen lid van den Attischen zeebond en de tempel van Apollo diende een tijdlang als schatkamer van dien bond, totdat de gelden 454 v. C. naar Athene werden overgebracht. Later kwam het onder Athene en kwam vooral na den val van Corinthe (146 v. C.) tot grooten bloei als een der eerste handels- en slavenmarkten.
Mithradates d. Gr. liet stad en tempel verwoesten. De sedert 1876 door de Franschen begonnen opgravingen leverden niet alleen inscripties en beelden uit alle kunstperioden (o.a. ’t als uit een balk gehouwene van de bewoonster van Naxos Nikandre, de vliegende Nike van Archermos en een voortreffelijke kopie van den Diadoemenos van Polykleitos), maar ook vele woonhuizen, waarin men voor ’t eerst een groote binnenplaats (zie PERISTYLIUM) aantreft, dikwijls met voortreflijke mozaieken bevloerd. De wanden zijn rijk versierd met in stuc nagebootst marmer, zooals men dat later in Pompei weervindt. Merkwaardig is verder nog, dat D. de eerste Grieksche stad was, waar men een gebouw aantreft, dat precies den vorm heeft van de later zoo gewoon geworden basiliek.
