[Lat., veranderaar], m. (-s), overbrengingsmechanisme waarvan de overbrengingsverhouding tussen de inen de uitgaande as traploos veranderd kan worden (dus continu verstelbaar is). Van een mechanische variator is de overbrengingsverhouding i = n2 : nl = r1 : r2, waarin nl en n2 de omwentelingssnelheden (toerentallen) en r1 en r2 de armen van het overbrengingskoppel van de ingaande (1) en de uitgaande (2) as.
Wanneer ru , r2 of beide gewijzigd worden, verandert dus de overbrengingsverhouding. Hiervoor zijn diverse systemen. De wrijvingswielvariator heeft op de uitgaande as een ring van een materiaal met hoge wrijvingsweerstand. Deze drukt axiaal tegen een konische schijf op de (ingaande) as van een aangekoppelde motor die enigszins hellend is opgesteld. Door nu de motor met konische schijf verticaal te verschuiven, verandert r1, en daarmee i.Kogelvariators kunnen in twee hoofdgroepen verdeeld worden. Bij de ene zijn de beide assen verschoven ten opzichte van elkaar opgesteld. Elk heeft aan het eind een schijf. Tussen de evenwijdige eindvlakken bevindt zich een kooi met kogels die de krachten overbrengen. Door de kooi met kogels verticaal te verplaatsen, verandert i. De andere hoofdgroep heeft een ingewikkelder opzet.
Een aantal kogels zijn opgesloten tussen vier ringen, twee stilstaande en een op elke as. Door de buitenste stilstaande ring axiaal te verschuiven, worden de kogels naar binnen of buiten gedrukt.
Daarbij worden de binnenste twee, die verbonden zijn met de gedreven as, axiaal verplaatst. De stand van de stilstaande ring en de wijze waarop de kogels gaan afrollen, bepalen het toerental van de ring op de uitgaande as. Een verdergaande ontwikkeling hiervan is de kegelvariator waarbij tussen twee ringen een aantal dubbelkegelvormige rollen voor het contact zorgen.
Tenslotte is er nog de V-riemvariator. De straal waarop de V-riem de beide schijven raakt is te veranderen, doordat elk uit twee delen bestaat die naar elkaar toe of van elkaar af kunnen worden bewogen en wel zo dat bij verbreding van de een de ander versmalt. De riem verschuift dan in de groef waardoor de koppelstralen veranderen.
