de internationale verwikkelingen (1866-67) als gevolg van een streven naar verwerving van het Groothertogdom Luxemburg, dat toen door een personele unie met Nederland was verbonden. De Pruisische overwinning op Oostenrijk en de daaruit voortvloeiende vorming van een sterke macht aan de Franse grenzen (1866) wekten in Frankrijk de behoefte aan compensatie.
De Pruisische minister-president Bismarck was eigenlijk niet geneigd de Franse keizer Napoleon III tegen te werken over de onderhandelingen met Nederland over de aankoop van Luxemburg, maar toen de Frans-Ned. onderhandelingen uitlekten, moest hij stelling nemen tegen de Franse plannen. De Luxemburgse kwestie veroorzaakte in nationalistische kringen in Frankrijk en Pruisen een oorlogsstemming. Brits-Russische tussenkomst leidde tot het Verdrag van Londen (11.5.1867):
1. de neutralisering van Luxemburg;
2. de terugtrekking van de Pruisische troepen uit de vesting Luxemburg;
3. verbreking van de banden van Luxemburg met de Duitse staten (met uitzondering van de Zollverein).
In de Ned. parlementaire geschiedenis was de Luxemburgse kwestie van groot belang. De kritiek op het voorzichtige beleid van minister Van Zuylen van Nyevelt was een toetssteen voor het verzet tegen het stelsel van koninklijke kabinetten. Door de begroting van Buitenlandse Zaken af te keuren (26. 11.1867), dwong de Tweede Kamer de koning tot handelen. Hij weigerde ontslag van het Ministerie en ontbond de Kamer. Na nieuwe verkiezingen kwamen de liberalen sterker terug. De nieuwe Kamer sprak haar afkeuring uit over de ontbinding van de vorige en toen het Ministerie nog niet week, stemde zij opnieuw de begroting van Buitenlandse Zaken af (28.4.1868).
Toen pas verdween het Ministerie. Vanaf die tijd was een regering die niet steunde op een parlementaire meerderheid praktisch onmogelijk; het constitutionele stelsel was vervangen door het parlementaire.
LITT. J.T.Hamstra, De Luxemburgse kwestie (1927).
