James Augustine Aloysius, Anglo-Iers schrijver, 2.2.1882 Dublin, ♱13.1.1941 Zürich. Joyce kreeg onderwijs bij de jezuïeten te Dublin en studeerde verder aan het University College.
Hij verloor zijn geloof, hoewel zijn werk doordrongen bleef van de rooms-katholieke liturgie. Hij verbleef na 1904 meestal op het Europese vasteland (Triest, Zürich, Parijs); na de val van Frankrijk in de Tweede Wereldoorlog ging hij naar Zürich. In 1907 verscheen zijn eerste werk, de dichtbundel Chamber music, die blijk gaf van zijn muzikale talenten. De realistische korte verhalen die hij in 1914 uitgaf als Dubliners, getuigen van zijn gehechtheid aan het dagelijkse leven te Dublin, de stad waarmee zijn hele oeuvre is verbonden. In 1916 vestigde hij zijn reputatie met de symbolische autobiografische roman A portrait of the artist as a young man. In 1922 werd te Parijs het werk Ulysses gepubliceerd.
Het geldt algemeen als zijn meesterwerk en beschrijft één dag in het leven van een aantal personages waarvan Stephen Dedalus en Leopold Bloom de voornaamste zijn. Die dag is 16.6.1904, de dag waarop Joyce verliefd werd op Nora Barnacle, zijn latere vrouw. Joyce toont zich in Ulysses een meester in de meest gevarieerde stijlen en vooral in de beschrijving en de analyse van de bewustzijnsstroom van zijn personages. Het lezen van het werk vergt een encyclopedische kennis en is zonder vooraf gaande studie nagenoeg onmogelijk. Joyce dreef zijn stilistische experimenten tot het uiterste in Finnegan’s wake (1939) en schiep hiermee in de moderne litteratuur een unicum van taalvirtuositeit. Joyce is een van de grootste litteraire kunstenaars van de 20e eeuw.
Uitgaven: Letters of J.Joyce, door S.Gilbert en R.Ellmann (3 dln. 1957—66); Ned. vert. Ulysses, door J. Vandenbergh (1969); Selected letters of J.Joyce, door R.Ellmann (1976).LITT. S.Gilbert, J.Joyce’s Ulysses (1937; herdr. 1955); R.Ellmann, J.Joyce (1959); W.Y.Tindall, A readers guide to J.Joyce (1959); H.Blamires, The Bloomsday book (1966); J.Barger, J.Joyce (herdr. 1974); S.Beckett e.a., An examination of J.Joyce (1974); S.G.Davies, J.Joyce (1976); M.French, The book as world: J.Joyce’s Ulysses (1976).
