Oosthoek Encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 27-08-2021

Effectiviteit

betekenis & definitie

v.,

1. het, of de mate van effectief-zijn;
2. (volkenrecht) de betrekking tussen recht en feit .

Uit de feitelijke ontwikkeling ontstaat na verloop van tijd een rechtsopvatting die kan resulteren in een codificatie. Heeft eenmaal codificatie plaatsgevonden dan zal de verdere feitelijke ontwikkeling hieraan parallel kunnen lopen of hiermee in conflict kunnen komen. In het laatste geval ontstaat duidelijk een spanning tussen recht en feit. Hoewel het vraagstuk van de effectiviteit in iedere rechtsgemeenschap een rol van betekenis speelt, weegt het des te zwaarder in het volkenrecht, omdat binnen de internationale rechtsgemeenschap een centrale wetgever alsmede verplichte rechtspraak voor alle rechtsgeschillen en overheidsorganen die nakoming van het recht kunnen afdwingen, ontbreken. Hierdoor zijn de mogelijkheden om richting te geven aan de spanningen tussen recht en feit veel beperkter dan in een nationale rechtsgemeenschap.

Bij de benadering van het vraagstuk der effectiviteit kan men twee standpunten innemen:

1. uit onrecht ontstaat geen recht (ex iniuria ius non oritur);
2. uit de feiten ontstaat het recht (ex factis ius oritur). In dit verband is het van belang onderscheid te maken tussen drie categorieën van internationale aangelegenheden:
a. die, welke duidelijk door het volkenrecht zijn geregeld en dienovereenkomstig door de staten worden nageleefd;
b. die, welke eens door het volkenrecht werden geregeld, maar als zodanig niet meer in de statenpraktijk algemeen worden nageleefd;
c. die, welke door het volkenrecht geregeld moeten worden, maar nog niet geregeld zijn. In geval a. gelden duidelijke rechtsnormen en zal in het algemeen de regel dat uit onrecht geen recht kan ontstaan, toepasselijk zijn. Uitzonderingen zijn onder bijzondere omstandigheden mogelijk, b.v. wanneer een staat in strijd met het geldende volkenrecht de soevereiniteit over bepaalde delen van de volle zee opeist en de andere staten gedurende een zekere tijd zich hier niet tegen hebben verzet. In dit geval zal het oorspronkelijk onrecht niet rechtmatig worden, maar de feitelijke situatie die gedurende lange tijd onbetwist is gehandhaafd, zal bepaalde rechtsgevolgen meebrengen. In de gevallen b. en c. zal door het ontbreken van duidelijke rechtsnormen de regel, dat uit de feiten het recht ontstaat, een belangrijke rol spelen.

De effectiviteit speelt in vele onderdelen van het volkenrecht een rol, o.a. bij occupatie van staatloos gebied, grensgeschillen, blokkade, -verkenning en nationaliteit.

LITT. A.Miaja de la Muela, El principio de efectividad en derecho intern. (1958); J.Toscoz, Le principe d’effectivité dans l’ordre intern. (1964).