(ook: Nicolaas van Cues, Kues, Cusa), eigenlijk: N.Chrypffs of Krebs, Duits filosoof en theoloog, *1401 Kues, ♱15.8.1464 Todi. Cusanus werd opgeleid bij de Broeders van het gemene leven te Deventer en studeerde daarna te Heidelberg, Padua en Keulen.
In 1430 werd hij priester. Paus Eugenius IV belastte hem met belangrijke diplomatieke opdrachten. Cusanus werd in 1448 kardinaal, in 1450 aartsbisschop van Brixen (Bressanone) en kwam in 1458 aan de Romeinse curie. Hij ijverde voor de hereniging met de oosterse Kerken en ontwierp een gedegen kerkelijk hervormingsplan. Fundamenteel voor zijn filosofie is de stelling dat alle eindige tegenstellingen samenvallen in God (coincidentia oppositorum), waarmee hij het eindige met het oneindige poogde te verzoenen, een leer die herinnert aan Herakleitos en vooruitloopt op Hegel. Volgens Cusanus is kennis nooit meer dan een vermoeden, daar de absolute waarheid (in God) niet te vatten is, maar slechts te benaderen met een docta ignorantia, een bewuste en op inzicht steunende onwetendheid.
De wereld is een ontplooiing van God: een stelling die Cusanus consequent toepaste op de wisen natuurkunde, waarin hij een voorloper van Leibniz was. Cusanus werd enerzijds beïnvloed door de scholastiek en het -neoplatonisme, anderzijds door de mystiek van Eckehart, door het humanisme en via R.Lull door de Arabische filosofie. Vóór Galilei leerde hij dat de aarde draait; een letterlijke interpretatie van de bijbel wees hij van de hand. Cusanus geldt dan ook als een schakel tussen de middeleeuwen en de nieuwe tijd. Uitgaven: Opera omnia (1932); Oeuvres choisis de Nicolas de Cusa, door M. de Gandillac (1942).
Litt. M.de Gandillac, La philosophie de N.de Cusa (1941); E.Colomer, Nikolaus Kusanus und Raimund Lull (1961); P.E.Sigmund, Nicholas of Cusa and medieval political thought (1963); K. Jacobi, Die Methode der cusanischen Philosophie (1969).
