Jacob van, heer van Randenbroek, Ned. bouwmeester en schilder, *2.2.1595 Haarlem, f†13.9.1657 Randenbroek. Hij werd in 1614 lid van het Haarlemse Sint-Lucasgilde.
Naar het schijnt is hij tussen 1615-21 in Italië geweest.Hij heeft in ieder geval van het werk van Palladio en Scamozzi veel geleerd. In 1621 was hij weer te Haarlem en bleef daar tot 1630. Men kent twee schilderijen van hem (beide in het stadhuis te Amersfoort): een portret van de stadstimmerman Lendius Nicovius en een Laatste oordeel, geschilderd voor het Pieters- en Blocklandsgasthuis te Amersfoort.
Ook de ontwerpen voor de wanddecoratie in Huis ten Bosch, uitgevoerd door Zuid- en Noordnederlandse schilders (J. Jordaens, de Bray e.a.), zijn van hem afkomstig. Ook voor zijn gebouwen maakte Van Campen de ontwerpen, die dan door anderen uitgevoerd werden.
In chronologische volgorde kunnen de volgende gebouwen worden vermeld: Coymanshuizen (1626, Amsterdam); het Mauritshuis (1633, ’s-Gravenhage), paleis voor Johan Maurits van Nassau (de binnenversiering is in 1704 door brand vernietigd), uitgevoerd door Pieter Post en ca. 1650 voltooid; twee in 1800 gesloopte grote kastelen voor stadhouder Frederik Hendrik te Rijswijk en Honselaersdijk; het huis voor Constantijn Huygens (’s-Gravenhage); verbouwing van het slot te Buren (1636); de Nieuwe Kerk te Haarlem (1645-49); het accijnshuis, de schouwburg aan de Keizersgracht te Amsterdam, die geopend werd met een uitvoering van Vondels Gijsbrecht (in 1644 verbouwd). In 1640 begon Van Campen met de schetsen voor het stadhuis van Amsterdam (thans Koninklijk Paleis); in 1648 werd met de bouw begonnen. Leiders, uitvoerende tekenaars en architecten waren achtereenvolgens: Pieter Post, Willem de Keyser, Daniël Stalpaert.
Als beeldhouwers traden Artus Quellinus en Rombout Verhuist op (vanaf 1650). Het geheel is ca.1700 voltooid. Daniël Stalpaert, aan wie de bouw was overgedragen na Van Campens overgang naar de Rooms-Katholieke Kerk schijnt verantwoordelijk te zijn voor de vele veranderingen in de uitvoering.
Aan Van Campen is de invoering van het classicisme in Nederland toe te schrijven. Het Amsterdamse stadhuis bezorgde hem wereldnaam. Hij heeft ook de tekeningen gemaakt voor de orgels in de Laurenskerk te Alkmaar en in de Nieuwe Kerk te Amsterdam.
LITT. R. van Luttervelt, De schilderingen van J. van Campen uit het Hogerhuis bij Amersfoort (in: De Gids, 1946); K. Fremantle, The baroque townhall of Amsterdam (1959); P.T.A. Swillens, J. van Campen (1961); H. Molendijk, J. van Campen, Heer van Randenbroek (1957).
