Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 05-07-2020

Antennapedia

betekenis & definitie

Eén van de Hox-genen, die de ontwikkeling van ledematen reguleert, voor het eerst ontdekt bij de fruitvlieg Drosophila en voorkomend bij alle dieren

De naam Antennapedia (Antp) is afgeleid van het fenotype van een mutante Drosophila, namelijk een die een poot ontwikkelt op zijn kop in plaats van een antenne. In genetisch onderzoek met de fruitvlieg Drosophila is het de gewoonte om een gen een naam te geven die verwijst naar het fenotype dat ontstaat als dat gen gemuteerd wordt. Aanvankelijk was het gen natuurlijk alleen bekend vanwege zijn fenotype. Later ontdekte men dat het verantwoordelijke DNA-segment onderdeel uitmaakte van een complex van genen met een kenmerkende gemeenschappelijke sequentie, de homeobox. De genen werden Hox-genen genoemd (zie het betreffende lemma).

Antp heeft bij Drosophila een stimulerende werking op de pootvorming. Als het gen uitgeschakeld wordt ontwikkelt zich in plaats van een poot een antenne. Als de expressie opgeschroefd wordt door een mutatie in de promoterregio ontstaat een poot aan de kop waar een antenne zou moeten zitten. Het feit dat antennes, poten, en ook abdominale aanhangsels zo gemakkelijk via mutaties in elkaar over kunnen gaan toont aan dat er een gemeenschappelijk regulatiemechanisme achter zit. Zulke lichaamsdelen noemt men homeotisch; de naam homeobox is hiervan afgeleid.

Omdat de Hox-genen bij de evolutie van de vertebraten twee duplicatierondes hebben ondergaan, hebben gewervelde dieren potentieel vier Antennapedia-homologen. Bij de mens is hiervan weer een verloren gegaan. De humane genen HoxA6, HoxB6 en HoxC6 (op resp. chromosoom 6, 11 en 15) zijn homologen van Antp. Het is overigens niet zo dat alle homologen van Antp in andere dieren dezelfde functie uitoefenen als het Antp van de fruitvlieg.