Hieronder verstaat men een feestdronk, die vroeger eene vrouw, die in gezegende omstandigheden verkeerde, werd gewijd; men dronk hiermede op den verwachten nieuwen wereldburger.
In Duitschland kent men deze uitdr. ook: Hänselim Keller of Hänschen im Keller of im düstern Keller (Wander II, 357); evenzoo in het Deensch: lille Hans i kjelderen. In het Engelsch schijnt zij uit Holland ingevoerd te zijn; zij luidt: Jack in the cellar (Halliwell 433). Synonieme uitdrukkingen waren: het wel afloopen van het scheepje of het bolletje in het holletje drinken; de Vlamingen zeggen, evenals wij vroeger: Maeiken in 't schapraeiken (zie Ndl. Wdb. XIV, 277); elders gebruikt men: 't kindeken in 't spindeken ofwel 'tkinneken in 'tspinneken (Harrebomée 1,404); in Duitschland ook Gretchen in der Küche naast Jan im Keiler. Bij ons dateert de uitdr. hoogstwaarschijnlijk eerst uit de 17de eeuw; we vinden haar in Huygens, Cluysw. vs. 337; Winschooten, 284: hansken is in de kelder, en maiken in schapraiken.
Vgl. ook D. Pers, Wonderwercken van Bacchus, anno 1628, bl. 47:Het kluwen sich ontwind, het hansjen was verborgen,
Het Vrouwtjen was beswaert, en vol benaude sorgen.
Van al de gegeven verklaringen komt mij de eenvoudigste deze voor, dat wij kelder opvatten in den zin van den moederschoot, het duistere, het verborgene, het ‘holletje’, zoodat ‘Hansje in den kelder’ eig. wil zeggen: het kindje dat nog in het verborgene zit; het kindje dat het levenslicht nog niet heeft aanschouwd. Zie Taalk. Bijdr. II, 27; Schotel, Oud-Holl. Huisgezin, 293; NoordenZuidVI, 86 vlgg.; De Cock1, 122 en Ndl. Wdb.
V, 2115. Dat juist de naam Hansje gekozen is, moet hieraan worden toegeschreven, dat Hans een zeer algemeen verbreide naam is, evenals bijv. Jan.
Vandaar ook groote Hanzen (16de eeuw), schraalhans, hansworst, (uit hd. Hanswurst), vroeger bij ons ook hans-sop, vertaling van het hd. Hans Supp(e), vanwaar het kleedingstuk van dien naan, eene navolging van het fr. Jean Potage; vgl. ook het eng. Jack Pudding; ital. maccherone.
