(het laatste op de piano) zijn onontbeerlijke vaardigheden in de eerste plaats voor een dirigent, maar verder ook voor ieder goed musicus. Men kan het P. methodisch bestudeeren, door uit te gaan van 4stemmige a cappella koorzangen, dan lichte strijkkwartetten, vervolgens kamermuziekwerken (b.v. divertissimenti) met enkele transponeerende instrumenten.
Daarmee gepaard gaande zijn ook gewone transponeeroefeningen aan de piano zeer bevorderlijk. Ten slotte kan men dan verder gaan met de studie van klein, later groot symphonieorkest, om als afsluiting te komen tot de groote gecompliceerde moderne partituren (ook van opera's, oratoria, enz.). De harmonieleerboeken van H. Riemann geven reeds een systematische oefening in het P. door het aanwenden van verschillende sleutels in methodische opvolging.
