Bij de vocale muziek, de wijze waarop woorden en lettergrepen, wat de accentuatie betreft, overeenkomen met de muziek. Bij het volkslied is het eenige richtsnoer voor deze overeenstemming het aantal lettergrepen, het aantal regels en het rijm, zóó dat elke regel van den tekst correspondeert met een halven zin of, tenminste een vast aantal maten der muziek bij elk rijmwoord, hetzij in meer of mindere mate wordt gecadenseerd. (Zie cadens.)
Op deze wijze werkend gebeurt het vaak, dat tekstregels, die, gemeten naar het aantal versvoeten én het rijm, wèl, volgens beteekenis en samenhang echter niet bij elkaar behooren, door de muziek dus ten onrechte worden gescheiden. F. Schubert (zie daar) en de componisten die naar zijn voorbeeld verder gingen, zijn in dergelijke gevallen afgeweken van den symmetrischen bouw (voorzin, even lange nazin, cadens te juister plaatse, etc.) en hebben daardoor zoowel den dichter verbeterd als de muzikale structuur interessanter gemaakt. Men bestudeerde o.a. Schuberts „Eifersucht und Stolz":
Geh' Bachlein hin und sag' ihr das, doch sag' (ihr nicht
Horst du, kein Wort von meinem traurigen (Gesicht
waar, door rust in de zangstem, na de komma achter „das” (le regel), de gewenschte scheiding wordt aangebracht en de symmetrie van den frasebouw wordt verbroken.
Andere middelen om accentuatie en beteekenis van een tekst door aequivalenten in de muziek te dekken zijn o.a. syncopen (men vergelijke Hugo Wolf, zie daar), niet-metrische accenten, verlengingen van maten of enkele tonen, maatveranderingen- en wisselingen, verkorting, uitbreiding of verbreeding der frase, plotselinge stijging of daling der melodie.
Herhalingen van tekstwoorden (volksliederen, sommige liederen van Schubert, Brahms, fragmenten van opera's in den ouden stijl, zie opera, e.a.) geschieden vaak ter afronding of afsluiting van den muzikalen zin; soms ook geeft die herhaling een gewijzigde of wel diepere beteekenis aan den tekst.
Bij zeer minutieuse overzetting van den gesproken rhythmus in het rhythme der muziek maakt de gesloten muzikale frase plaats voor het recitatief (zie daar). Verschillende componisten hebben getracht, zonder verbreking of zelfs verbrokkeling van den muzikalen zin en het onderlinge verband der zinnen, den spreekrhythmus te benaderen. Men bestudeere te dien opzichte o.a. Wagner's „Der Ring des Nibelungen”, „Tristan und Isolde" en Debussy's „Pelléas et Mélisande”. Een goed voorbeeld van declamatie, waarbij de woordaccenten nauwkeurig zijn gevolgd en, door middel ook van het accompagnement, toch een groote muzikale eenheid werd verkregen is Debussy's „Colloque sentimental", tekst van Maeterlinck.
Intusschen vervallen bovenstaande overwegingen geheel of gedeeltelijk bij het componeeren van rijmlooze verzen, rhythmisch en gewoon proza.
Fouten tegen de declamatie zijn, zelfs bij groote meesters, niet zeldzaam. Een intelligent zanger kan echter veel, bijna alles door zijn voordracht corrigeeren. Men vergete echter niet de lijn der melodie door te groote zorg voor de details.
Sommige componisten, bijv. A. Schönberg (zie daar) offeren de melodielijn op aan het woord; zij vervallen hierdoor in een spreekzingen op een bepaalde, voorgeschreven hoogte en volgens een nauwkeurig aangeteekend, rhythme. Zelfs dan nog ontstaan accenten, welke in strijd zijn met het rhythme van het gesproken woord. De muzikale frase zal immers het primaire moeten blijven; het woord moet hiervoor, desnoods, worden opgeofferd.
