Voorstraatdorp met kerkring, gesticht in de in 1465 bedijkte polder Oudeland van Middelharnis in opdracht van de heer van Putten. De Voorstraat (met achterwegen) komt uit op een ruime kerkring (Ring).
Middelharnis kreeg in 1598 een visafslag en overvleugelde daarna gaandeweg <a href="https://www.ensie.nl/monumenten-in-zuid-holland/goedereede">Goedereede</a>. Tussen kerkring en Voorstraat verrees in 1639 een raadhuis van stedelijke allure.
Bij de haven bouwde men vanaf de 17de eeuw diverse pakhuizen. Na verdere inpoldering van het gebied ten noordoosten van Middelharnis in 1808 kreeg de haven een lang havenkanaal naar het Haringvliet.
De kerkgracht heeft men in twee fasen gedempt (1893 en 1900). De Doopsgez. kerk (17de eeuw) en de synagoge (1840) zijn rond 1970 gesloopt.
Na de Watersnoodramp van 1953 is het dorp zuidwaarts uitgebreid. Sinds 1966 vormt Middelharnis één gemeente met het naastgelegen Sommelsdijk, waarmee het al vanaf het begin van de 19de eeuw een dubbeldorp vormt.
Middelharnis is een beschermd gezicht.
