Monumenten in Nederland: Zuid-Holland

Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven en Ronald Rommes (2004)

Gepubliceerd op 02-01-2020

19de-eeuwse huizen in Rotterdam

betekenis & definitie

19de-eeuwse huizenDe eerste planmatige uitbreidingen van de stad vonden vanaf 1847 plaats door ophoging van een gebied langs de Maas; het Eerste Nieuwe Werk. In statige neoclassicistische stijl, met rondbogen en afgeronde hoek, verrees het herenhuis Willemskade 19-20 (1849-'50) naar plannen van J.F.

Metzelaar en F. Dekker.

Wat soberder van vorm volgden rond 1850 Westerstraat 27-29 en 46-54. Opmerkelijk is het als ‘crescent’ gebouwde complex drielaags herenhuizen Veerkade 1-9 met balkons.

Op de hoeken staan vierlaagse wit gepleisterde exemplaren met eclectische en vroegneogotische details, alles naar plannen van D.P. van Ameijden van Duijm. Aansluitend kwam in 1852 het Tweede Nieuwe Werk tot ontwikkeling.

Langs de Maas verrezen in 1862 naar plannen van P. Vermaas de drielaagse eclectische herenhuizen Westerkade 2-12 met wit gepleisterde gevels voorzien van veel rondbogen.

De bebouwing in de aansluitende straten was meer sober-neoclassicistisch van karakter, zoals bij Zeemansstraat 7-11 en 10-16 (alle circa 1865). In Schinkel-achtige Grieksneoclassicistische stijl liet bankier J.P.

Havelaar de door A.

Brans ontworpen villa Westersingel 101-102 bouwen met rondbogen en een fronton met palmetten.

Uitgevoerd in neoclassicistische stijl en met attieklijsten zijn de gepleisterde herenhuizen Westersingel 83-84 (1864), 74-75 (1865, H. Cuijlits) en 97-98 (1877), alsmede de herenhuizen Eendrachtsplein 2-18 (1867-'73, D.P. van Ameijden van Duijm).

Voorbeelden van gepleisterde eclectische herenhuizen zijn Schiedamsesingel 181-185 (1865, H.J. Kup), Eendrachtsweg 59-60 (circa 1870), Eendrachtsweg 67 (1872-'73), Oude Binnenweg 132 (1874, P. en W.

Mouton), Mauritsweg 56-57 (1875, W. Vrolijk) en Nieuwe Binnenweg 178-180 (circa 1875, A. van Boogert).

De rijkste eclectische voorbeelden zijn het dubbele herenhuis Parklaan 1-3 (1869-'71, H.J. van den Brink), gebouwd voor E.S.M. van Rijckevorsel-Schmidt en haar zwager H. Muller, en de oorspronkelijk drie herenhuizen Rustplaets (Westplein 12-14; 1879, J.A.

Voorhoeve en P.A. van Weeldenburg). Rijke eclectische vormen vertoont ook het herenhuis Maaskade 85 (1884, W. van der Linden).

In Kralingen staan de eclectische dubbele herenhuizen Vijverlaan 48-50 en Vijverweg 26-28 (beide circa 1875), waarvan de laatste voor J.N.

Stevens is ontworpen door J.D.

Labots. Een fors fronton met wijzerplaat bezit het herenhuis Het Oude Slot (Slotlaan 29; circa 1880).Slechts enkele woonhuizen vertonen neogotische details zoals Westersingel 35 (1895; J. van Gils) en Mathenesserlaan 183-199 (1898; A. van Beers). Veelal overheersen de neorenaissance-elementen. Zo ook bij de voorm. pastorie Van Vollenhovenstraat 7 (1890) van de in 1968 gesloopte R.K. St.-Ignatiuskerk en bij het huis Westersingel 14 (circa 1890); beide ontworpen door E.J. Margry en J.M. Snickers.

Het rijkst gedetailleerde complex herenhuizen in neorenaissance-stijl is het ‘crescent’ Koningin Emmaplein 1-15 met de aansluitende straatwand Westzeedijk 92-108 (alles 1888-'90, J.C. van Wijk). De vroegste neorenaissancevoorbeelden zijn de beneden- en bovenwoningen Diergaardesingel 87-97 (circa 1880), het huis Westersingel 41 (1881, P. Vermaas) en de herenhuizen Eendrachtsweg 52-54 (1881). De laatstgenoemde zijn ontworpen door T.L. Kanters, die ook tekende voor de representatieve herenhuizen Van Vollenhovenstraat 15-17 (1890-'91) en Westplein 11 (1891). Langs de singels verrezen herenhuizen in rijke neorenaissance-stijl naar ontwerpen van veel verschillende - en vaak zelfbenoemde architecten, zoals Westerkade 27 (1889, J.

Müller en C.M. Droogleever Fortuyn), Van Vollenhovenstraat 31 (1890, A.W. Meijneken), Boezemstraat 450 (1893, C.N. van Goor), Saftlevenstraat 9-15 (circa 1895, C. Janssen), Westersingel 48 (1896, H. Minderop), Provenierssingel 58-60 (1897, J. Steketee), Provenierssingel 21-25 (1898, H.

Verbiest) en Mathenesserlaan 199-201 (1899, G.H. Kieviet en H. van Loon). Ook in Kralingen zijn alle nuances in neorenaissance-stijl te vinden, vooral aan de Avenue Concordia, zoals de nrs. 98-100 (1892, woning met apotheek), 76-82 (1894, B. Hooijkaas), 102-104 (1895) en 70-72 (circa 1899, W. Molenbroek). Andere voorbeelden zijn Hoflaan 30-34 (1885, B.H.

Beijderwellen), Voorschoterlaan 139 (1895, W.C. Coepijn) en Essenlaan 56-58 (circa 1895, C. van Leeuwen). Rotterdam kent relatief weinig voorbeelden van chaletstijl zoals het woonhuis Nieuwe Binnenweg 138 (1888, J.I. van Waning) met sierspant. De villa Vijverweg 8 (circa 1905) heeft vakwerktopgevels. Herenhuizen uit circa 1900 met curieuze baksteendetails zijn Slotstraat 36 (geveltop) en Vijverweg 1-7 (P.J. Oprel; kantelen en keramische nokvorst).