Monumenten in Nederland: Zuid-Holland

Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven en Ronald Rommes (2004)

Gepubliceerd op 02-01-2020

19de-eeuwse huizen in Leiden

betekenis & definitie

Sobere classicistische vormen treffen we ook aan bij de begin-19de-eeuwse panden, zoals het hoekhuis Doelengracht 10, de in 1808 naar ontwerp van Cornelis Mulder gebouwde huizen Raamsteeg 19-27 en het huis Boommarkt 24 met gepleisterde lijstgevel (circa 1825). Vroeg-19de-eeuws zijn verder de huizen Nieuwsteeg 25 en Nieuwsteeg 29, voorzien van een kroonlijst met tandlijst, en de bij de synagoge gebouwde woningen Levendaal 8-14 (herbouwd in 1858).

Het wit gepleisterde neoclassicistische herenhuis Vreewijk (Vreewijkstraat 8), oorspronkelijk gebouwd in 1734 en toen ‘Spawijk’ geheten, kreeg bij een verbouwing in 1850 het huidige aanzicht.Voorbeelden van huizen in eclectische vormen, veelal voorzien van een gepleisterde gevel met stucwerkdecoraties en getoogde vensters, zijn het herenhuis Boisotkade 9 (1866) en de huizen Pieterskerkhof 36 (circa 1860), Oude Singel 62 (1876), Hogewoerd 82 en Rapenburg 100. Verder Breestraat 93 en 97, Papengracht 30 en Hooglandsekerkgracht 24, alle daterend uit circa 1890 en voorzien van een mezzanino, en het woonhuis met bedrijfsruimte Hooigracht 22a-24.

De 18de-eeuwse gevel van Rapenburg 116 werd in de 19de eeuw gepleisterd en opgesierd met eclectische details. Het dubbele huis Oude Rijn 35-37 kwam in 1882 tot stand naar ontwerp van W.C. Mulder. Op een na de afbraak van de Hogewoerdsepoort vrijgekomen terrein lieten H.M.D. van Gelder en J.J. Hasselbach in 1876 het huizenblok Plantage 12-16 bouwen in eclectische vormen. Architect J.W.

Schaap, die het stedenbouwkundig plan voor het terrein maakte, was mogelijk ook betrokken bij het ontwerp van deze huizen. Van zijn hand zijn wellicht ook de huizen Plantage 3-7.

Langs het tot stadspark omgevormde terrein van de voormalige stadswallen ontwierp W.C. Mulder diverse huizen in neorenaissance-stijl, zoals Plantsoen 9 (1885) en de huizenrij met onder meer de herenhuizen Botania (Plantsoen 43) en Plantsoen 69 (beide 1881). Rond 1890 tot stand gekomen onder- en bovenwoningen met neorenaissance-elementen zijn Plantsoen 101-111 en de woningen Hoefstraat 1-5 en Jan van Houtkade 1-3. De laatste verrezen op de voormalige stadswal, die ter plaatse niet geheel werd afgegraven, waardoor de Jan van Houtkade hoger ligt dan de achtergelegen Hoefstraat. Opvallend zijn de houten veranda's aan de zijde van de Houtkade. Binnen een door hem uitgewerkt stedenbouwkundig plan voor de wijk Vreewijk ontwierp W.

Kok opvallende onder- en bovenwoningen in neorenaissance-stijl met een torenvormige hoekpartij als afsluiting van de bouwblokken langs de Bilderdijkstraat, de Hugo de Grootstraat en de Vreewijkstraat. Vergelijkbaar zijn de huizen Witte Singel 76-76a en 77-77a. Uit circa 1895 dateren de woonhuizen Jan van Goyenkade 11-15. Ook het hoekpand Uiterstegracht 87-87a is uitgevoerd in rijke neorenaissance-vormen. Rapenburg 62 kreeg eind 19de eeuw een nieuwe voorgevel in neorenaissance-stijl. Het in de kern 18de-eeuwse huis 't Hof van Holland (Breestraat 127) heeft een voorgevel in neorenaissance-vormen uit 1892 met een houten erker boven de ingang.

Binnen bevinden zich restanten van 18de-eeuwse stucplafonds. In 1895 ontwierp C.B. Posthumus Meyjes drie villa's in rijke neorenaissance-stijl. De naar opdrachtgever A. Kroon genoemde Kroonvilla (Stationsweg 25) is uitgevoerd met een zandstenen rustica-basement. In het interieur bevindt zich een neorenaissance-schouw met een vroeg jugendstil-tegeltableau van de plateelbakkerij Rozenburg.

Links van het huis staat een toegangspoort. De villa Stationsweg 23 is voorzien van een trapgevelpartij met hoge erker en de villa Stationsweg 27 vertoont meer op de Franse neorenaissance-stijl geïnspireerde vormen. Karakteristieke voorbeelden van woonhuizen in een combinatie van neorenaissance- en chaletstijl zijn Zoeterwoudsesingel 15-22 en het dubbelpand Haagweg 61-63. Het blok etagewoningen Witte Singel 92-97 kwam in 1903 tot stand, wellicht in opdracht en naar ontwerp van J. Botermans, met zowel neorenaissanceals jugendstil-kenmerken in de geveldetaillering en in het interieur.