Monumenten in Nederland: Overijssel

R. Stenvert, C. Kolman en Ben Olde Meierink (1998)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Almelo

betekenis & definitie

Stad, ontwikkeld als langgerekte nederzetting bij de plaats waar een landweg (nu Grotestraat) het stroomdal van de Aa kruiste. De overgang werd beheerst door Huis Almelo, dat in 1236 voor het eerst wordt genoemd, toen Hendrik van Almelo toestemming kreeg om bij zijn kasteel een kapel te stichten, de huidige Herv. kerk.

Leden van de familie Van Almelo worden al eerder genoemd. Mogelijk heeft Huis Almelo de positie overgenomen van de meer westelijk gelegen Schulenborg, een waarschijnlijk 11de-eeuwse landsheerlijke burcht die in 1227 werd afgebroken.

In 1420 blijkt de nederzetting stadsrechten te bezitten. Van militair belang is de stad nooit geweest, want ze was wel omgracht maar niet ommuurd.In de 17de en 18de eeuw nam de huisweverij sterk in belang toe. Een groot aantal kleine wevershuisjes stond op de achterterreinen van de vaak monumentale huizen aan de Grotestraat van doopsgezinde fabrikeurs als Coster, Hofkes en Bavink. De stoommachine, die in 1830 in Almelo zijn intrede maakte bij de weverij van H.E. Hofkes & Co., leidde tot de overschakeling van de huisweverij naar een fabrieksmatige productiewijze. De aanleg van het Overijssels Kanaal in 1855 en de spoorlijn Almelo-Salzbergen in 1865 bevorderden de bouw van weverijen en spinnerijen. De meeste fabrieken werden in de buurt van het kanaal en spoorlijn gevestigd. Niet succesvol was het graven van het kanaal Almelo-Nordhorn in 1888-'89.

Omstreeks 1900 woonde de rijke bovenlaag van Almelo in villa's langs de uitvalswegen, zoals de Ootmarsumse-, de Bornse- en de Wierdensestraat. De samenvoeging van de gemeenten Staden Ambt-Almelo in 1914 had ten gevolge dat de stad naar het zuiden, noorden en westen uitbreidde. Er ontstonden arbeiderswijken, zoals het tuindorp De Riet. Na de Tweede Wereldoorlog groeide de stad nog sterk door. Recentelijk hebben de sloop van de textielfabrieken en de sanering van grote delen van de binnenstad Almelo ingrijpend veranderd. Het gebied nabij het huidige Centraal Station (1962) is geherstructureerd. Op de plaats van de fabriek Nijverdal-Ten Cate verrees het nieuwe gerechtsgebouw.