Dorp, ontstaan aan de monding van het Spaarne in het IJ. Een hier in de eerste helft van de 13de eeuw gelegde dam in het Spaarne werd door Floris V in 1285 vervangen door een nieuwe dam met spui- en schutsluis. In 1328 is er sprake van een kapel. Na de St.-Elisabethsvloed (1421) wierp men de (Hoge) Spaarndammerdijk op en daar ontwikkelde zich een vissersdorp. Het dorp onderging diverse dijkdoorbraken en verwoestingen door Gelderse (1517) en Spaanse troepen (1573). In 1578 kwam het dijkonderhoud aan het Hoogheemraadschap van Rijnland.
Scheepsbouw en palingrokerij waren belangrijke inkomstenbronnen. De waterhuishouding verbeterde met de drooglegging van de Haarlemmermeer (1849-'52) en de inpoldering van het IJ (1865-'73). Hierdoor ontstond ook bebouwing aan de noordzijde van de dijk. In 1926 werd de haven aan de noordwestzijde gedempt en daaromheen verrezen woningen. In 1927 werd Spaarndam door Haarlem geannexeerd.
Het dorp is vanaf 1960 aan de oostzijde uitgebreid. Spaarndam is een beschermd dorpsgezicht.
