Villa's. Op de grond die na de opheffing van de vesting (1874) vrij kwam, verrezen veel villa's, zoals langs de singels, in het Zuiderpark en langs de Hereweg en Verlengde Hereweg.
Veel villa's zijn tegenwoordig als kantoor in gebruik. Aan de zuidzijde van de oude stad bouwden rijke Groninger burgers na de ontmanteling van de vesting diverse grote vrijstaande villa's aan de zuidzijde van de nieuwe singels.
Veel villa's kwamen in eclectische vormen tot stand. De uit Oldenburg (Duitsland) afkomstige architect G.
Schnitger ontwierp in 1881 twee gepleisterde eclectische villa's; de blokvormige villa Ubbo Emmiussingel 2 voor bankier Rhijnvis Feith, en de rechthoekige villa Hereplein 4-5 voor burgemeester jhr. mr. J.A.E.A. van Panhuys.
De laatste vertoont ook invloeden van de Franse neorenaissance. Het heeft een steil schilddak, rondboogvensters en een vierkante toren met hoog schilddak.
In 1897 ontwierp J. Maris voor P.H.
Dopheide en J.H.
Kolk de dubbele villa Heresingel 15-17 in rijk gedecoreerde eclectische stijl.
Het pand heeft een uitgebouwde loggia met ingang en op de hoeken van de eerste verdieping bevinden zich gebeeldhouwde kariatiden. De dubbele villa Emmaplein 3-3a uit 1899, gebouwd in opdracht van W.
Bakker naar ontwerp van K. Bolhuis, is eveneens uitgevoerd in eclectische vormen.
Ook andere stijlen zijn vertegenwoordigd. Voor G.
Heymans ontwierp H.P. Berlage de in 1894 gebouwde Villa Heymans (Ubbo Emmiussingel 108) in rationalistische vormen.
De complexe, asymmetrisch opgezette villa is sober uitgevoerd en heeft een loggia met rondbogen. Een goed voorbeeld van chaletstijl, met rijk gedetailleerde houten balkons en erkers, is de villa Heresingel 13, gebouwd in 1894 naar ontwerp van A.
Salm voor R.A.
Mees-Gockinga.
De monumentale jugendstil-villa Huize Tavernier (Ubbo Emmiussingel 110) verrees in 1904-'05 naar ontwerp van A.Th. van Elmpt voor de schatrijke fabrikantenweduwe J. Hooites-Meursing.
De naam van de villa is overgenomen van de kraamkliniek die hier tussen 1949 en 1981 gevestigd was. Het complexe pand met erkers, loggia's en dakkapellen heeft rijke decoraties in de vorm van tegeltableaus en natuurstenen reliëfs; er zijn diverse materialen toegepast, zoals witte verblendsteen, rode Bremer zandsteen en marmer.Ten zuiden van het Verbindingskanaal werd tussen 1880 en 1905 het Zuiderpark ontwikkeld. In dit villapark verrezen grote gepleisterde, vrijstaande panden op ruime percelen. Het verloop van de Parklaan, waarvan de grotendeels aaneengesloten bebouwing voor een deel al bestond bij de aanleg van het Zuiderpark, volgt de vorm van het voormalige bastion. De oudste villa's kregen eclectische vormen, zoals de eenlaags villa Zuiderpark 2 uit 1881, gebouwd in opdracht van R.P. Cleveringa naar ontwerp van H. Beusekom.
De ingangspartij is hoger opgetrokken en heeft een balkon op gietijzeren zuilen. Naar ontwerpen van K. en H. Hoekzema kwamen twee gepleisterde eclectische villa's tot stand: Zuiderpark 3 (1881) voor J. Alken en Zuiderpark 20 (1880-'82) voor E.W.W. Dinckgreve. De laatstgenoemde villa heeft over de volle breedte van de achtergevel een veranda met balkon en gietijzeren kolommen.
De eenlaags uitbouw aan de rechterzijde diende als koetshuis, de aanbouw aan de linkerzijde is in 1937 toegevoegd. De dubbele, gepleisterde villa Zuiderpark 12-13 (1904) verrees in opdracht van J.J. Huisman en U.J. Mansholt naar ontwerp van G. Nijhuis in chaletstijl met jugendstilelementen. De grote dakoverstekken en dakkapellen hebben fraai gesneden houtwerk.
In een mengvorm van chaletstijl en jugendstil kwam in 1905 de villa Zuiderpark 25 tot stand voor J.B. van Bruggen naar ontwerp van P.M.A. Huurman. Het pand heeft een vrije plattegrond en diverse kapvormen, is deels gepleisterd en heeft topgevels met vakwerk.
De Hereweg is vanouds, maar zeker vanaf de tweede helft van de 19de eeuw, een uitvalsweg waarlangs buitenverblijven en theekoepels gebouwd werden. Ook langs de Verlengde Hereweg verrezen villa's en landhuizen. Uit de vroege periode stamt de voorm. buitenplaats Groenestein (Groenesteinlaan 22). Het landhuis gaat terug tot 1685 waarvan nog een gevelsteen in de achtergevel getuigt maar het kreeg zijn huidige, sobere neoclassicistische vorm bij een verbouwing in 1871 in opdracht van jhr. O.J. Quintus.
De tuinaanleg in landschapsstijl dateert eveneens uit 1871 en is uitgevoerd naar ontwerp van H. Copijn; het is nu een openbaar park. Van de langs de Hereweg gebouwde theekoepels resteren enkele exemplaren. De oudste is Hereweg 122, in 1818 gebouwd voor S.M.S. de Ranitz en in 1964 verplaatst naar de rand van het Sterrebos op de hoek van het Kempkenspad. De achtzijdige koepel heeft een rieten dak met groot overstek, rustend op slanke houten toscaanse zuilen. In opdracht van fabrikant W.A.
Scholten verrees in 1868-'69 de zeer fraaie theekoepel Hereweg 20, uitgevoerd in eclectische vormen naar ontwerp van J. Maris. De achtzijdige, tweelaags koepel heeft een koepeldak en twee halfronde veranda's met balkons die rusten op vierkante gietijzeren kolommen. Van gietijzer zijn ook enkele door de Société de Fonderies du Val d'Oise in Parijs gegoten vrouwenbeelden, die de jaargetijden symboliseren; het beeld voor de lente ontbreekt. Op het met koper bedekte koepeldak staat een beeld van Mercurius, god van de handel. Het gietijzeren tuinhek is vervaardigd door de firma D.A.
Schrettlen & Co. uit Leiden. Het interieur van de theekoepel bevat plafondschilderingen vervaardigd door Italiaanse schilders.
Interessante villa's zijn te vinden langs de Verlengde Hereweg. De monumentale Villa Gelria (Verlengde Hereweg 163) verrees in 1871 voor fabrikant W.A. Scholten naar ontwerp van J. Maris. De in rijke eclectische vormen uitgevoerde villa bestaat uit een middendeel met twee haaks daarop geplaatste hogere zijvleugels met halfronde erkers. Tussen de vleugels bevindt zich een houten veranda.
Op het terrein staan een voorm. koetshuis en een tuinmanswoning, beide uit omstreeks 1895 en met neorenaissance-kenmerken. De tuin in uitgevoerd in Engelse landschapsstijl. De blokvormige, eclectische villa Hilghestede (Verlengde Hereweg 174) kwam tot stand in 1895. De aanbouw aan de linkerzijde dateert uit 1925. De gepleisterde villa's Sonnevanck (Verlengde Hereweg 182), gebouwd in opdracht van jhr. Quintus, en Bella Vista (Verlengde Hereweg 192) dateren van rond 1900 en zijn uitgevoerd in chaletstijl met verspringende bouwdelen en diverse overstekende kapvormen.
De uit 1905 daterende villa Klein Toornvliet (Verlengde Hereweg 183) is uitgevoerd in witte verblendsteen. Architect P.M.A. Huurman maakte het ontwerp in Engelse landhuisstijl voor S.B. Ranneft. Rondom ligt een tuin in Engelse landschapsstijl. In opdracht van L.L.
Ebels kwam in 1915 villa De Rank (Verlengde Hereweg 177) tot stand naar ontwerp van A.Th. van Elmpt in ‘Um 1800’-stijl. Tabaksfabrikant Th. Niemeyer liet in 1919-'20 De Kloosters (Verlengde Hereweg 179) bouwen, een villa met aangebouwde garage in traditionalistische vormen, naar plannen van J.A. Wittop Koning. De dubbele villa Verlengde Hereweg 144-146 is in 1925 gebouwd in expressionistische stijl naar ontwerp van M.G. Eelkema en heeft een vlindervormige plattegrond en een hoog rieten dak.
Naast de genoemde concentraties zijn verspreid rond de oude binnenstad nog diverse andere interessante villa's te vinden. Noorderstationsstraat 47-49 is een dubbele villa uit 1900, gebouwd voor E. Frater Smid in een mengeling van chaletstijl en jugendstil. De twee identieke, robuuste dubbele villa's Oranjesingel 13-14 en Oranjesingel 15-Nassaulaan 2 zijn in 1926 in kubistisch-expressionistische stijl gebouwd naar ontwerp van M.B. Bruins. In expressionistische stijl zijn verder uitgevoerd de dubbele villa's Nassaulaan 4-4a en 6-6a (1928), naar ontwerp van E.
Reitsma voor W. van de Elst en G. Koets, Hondsruglaan 17-19 (1930), naar plannen van S.J. Bouma, en Hondsruglaan 21-Quintuslaan 15 (1931) naar ontwerp van A.W. Kuiler en L. Drewes. Beide laatstgenoemde voorbeelden werden gebouwd in opdracht van U. van Dijk.
