Monumenten in Nederland: Gelderland

Sabine Broekhoven, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Ronald Stenvert en Marc Tenten (2000)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Volkswoningbouw in Arnhem

betekenis & definitie

Vanaf het midden van de 19de eeuw ondernam men in Arnhem initiatieven om betere huisvesting te bieden aan armen, bejaarden en arbeiders. Voor bejaarden liet de Evang.

Luth. gemeente in 1860 het Lutherse Hofje (Hommelseweg 2-26) bouwen, een complex traditionele eenlaags woningen rond een binnenhof. Het naar plannen van J.

Traanboer gebouwde complex is in 1983 gerestaureerd.De ‘Vereeniging tot het verschaffen van geschikte woningen aan de arbeidende klasse te Arnhem’, in de volksmond ‘De Commissie’ genoemd, liet in de wijk Klarendal rond 1860 een complex zeer eenvoudige arbeiderswoningen bouwen naar plannen van W.A. Nicola en W. Post. Van deze commissiehuisjes resteren de blokken Paulstraat 52-65 en Catharijnestraat 119-145. In dezelfde buurt liet het St. Peters Gasthuis door timmerman H.C.

Berends rond 1865 de bejaardenwoningen Catharijnestraat 18-64 e.o. bouwen. De woningen zijn gegroepeerd in twee U-vormige blokken. De binnentuinen zijn toegankelijk via wit gepleisterde poortjes. De woningbouwvereniging Openbaar Belang bouwde tussen 1896 en 1901 in dezelfde wijk het complex Koolstraat/Hovenierstraat e.o. in een eenvoudige stijl met neorenaissance-elementen. Deels omvat dit complex ook onder- en bovenwoningen.

V.G.A. Bosch, F.K. Ozinga en E.B.W. Rademaker maakten niet alleen voor dit complex de plannen maar ook voor de een- en tweekamer-alkoofwoningen die Openbaar Belang in 1894-'95 liet bouwen in de wijk Lombok. De rond 1908 gebouwde proefwoningen Oranjestraat 46-48, ontworpen door W.G. Welsing, werden het voorbeeld voor latere projecten in Lombok en elders in de stad. Vanaf circa 1905 werden de woningbouwprojecten groter in aantal en opzet. De woningbouwvereniging Volkshuisvesting bouwde met architectenbureau J.H. de Roos en W.F. Overeijnder enkele grote projecten. In 1910-'11 kwam het tuindorp Mussenplein e.o. tot stand. Bij het woningbouwproject Verschuerplein e.o. uit 1911-'13 zijn de woningen gegroepeerd volgens het principe van de half-open hofbouw, met tweelaagsbebouwing in een buitenring en eenlaags bebouwing aan een via poortjes toegankelijk binnenplein. Aan dit plein staat een voorm. lagere school (Verschuerplein 45-103) uit 1916 naar ontwerp van G. Versteeg. Het project Onder de Linden e.o. uit 1919-'21 is een variant op het hierboven genoemde project. In de tussen circa 1915 en 1935 gerealiseerde wijk Geitenkamp, waren diverse woningstichtingen en architecten actief, onder wie J. Gratama, J.H. Tiemens jr., J.Th.J. en P. Cuypers jr. De straten volgen de hoogtelijnen van het geaccidenteerde terrein. Rondom het centrale marktplein liet de Algemene Woningbouwvereniging Arnhem naar plannen van J. Gratama woningen bouwen in traditionalistische vormen met expressionistische elementen. Opvallend zijn de drielaags poortwoning Geitenkamp 16 (1924-'25) en het woon- en winkelblok met vierlaags hoektoren Geitenkamp 44-60 (1928).

Het noordelijke deel van het Sonsbeekkwartier werd in de jaren twintig ingericht met middenstandswoningen. In 1920 liet de Arnhemse Coöperatieve Woningbouwvereniging ‘De Middenstandswoning’ tussen Pontanustraat en Sickeszlaan e.o. woningen bouwen naar ontwerp van G. Versteeg (bureau Gratama & Versteeg) in zakelijk-expressionistische vormen. Volgens het tuinstadconcept ontwierp Versteeg voor de Woningbouwvereniging voor Ambtenaren diverse typen woningen aan het Goeman Borgesiusplein e.o. (1922-'24).