saturnismus

betekenis & definitie

chronische loodvergiftiging; encephalopathia saturnina, encephalitis ten gevolge van een loodintoxicatie bij kinderen.

Deze aandoening is genoemd naar de Romeinse god Saturnus. Saturnus, de mythologische godheid wiens feest, de Saturnalia, op 17 december viel, werd reeds vroeg geïdentificeerd met de Griekse god Kronos, een van de reuzenzonen (Titanen) van Gaia en Ouranos. Hij zou uit Griekenland naar Latium zijn gevlucht en daar landbouw en voorspoed hebben gebracht (de regering van Saturnus is de gouden eeuw). Saturnus huwde met Ops, de ‘Moeder der góden’ en moeder van de gehele levende natuur. Saturnus gold als de god van de rijkdommen van de aarde (waaronder het lood).

Tot de grote prestaties uit de oudheid rekent men het door de Romeinen ontworpen ingenieuze waterleidingsysteem. Aangezien voor de pijpleidingen meestal lood werd gebruikt, kan het niet anders dan dat veel burgers in het uitgebreide Romeinse rijk de heftige kolieken, een van de verschijnselen van een chronische loodvergiftiging, aan den lijve ondervonden hebben. Een van de eerste beschrijvingen van deze intoxicatie wordt toegeschreven aan Nicander (185-135), priester van Apollo in Klaros (1oni) (Rodin). Nicander, een dichter-arts, werd vooral bekend door zijn in hexameters geschreven dichtwerk Theriaka et alexipharmaca, handelend over giftige dieren, hun beten en de behandeling daarvan. Van de beroemde verloskundige Paulus van Aegina (6zs-’go) stamt de eerste duidelijke beschrijving van een endemisch optredende koliek, gevolgd door een paralyse. Bijna duizend jaar later beschreef François Citois (1572-1652), lijfarts van de Franse kardinaal Richelieu, een identiek ziektebeeld. Zonder dat hij ook maar enig vermoeden omtrent de oorzaak had, sprak hij van ‘colica pictonum’ (Major). In 1757 beschreef de in Amsterdam werkende Zwitserse arts Théodore Tronchin (1709-’8i), leerling van Boerhaave en de latere lijfarts van Voltaire, in zijn De colica pictonum dat deze in Amsterdam voorkomende kolieken door het loodhoudende drinkwater veroorzaakt werden. Tien jaar later hield de Engelse arts George Baker (1722-1809) zijn beroemde Inquiry conceming the cause of the endemial colic of Devonshire, waarin hij bewees dat deze kolieken, die regelmatig bij boeren in Devon optraden, te wijten waren aan het drinken van door lood verontreinigde cider (Major).

De Spaanse schilder Francisco Goya (1746-1828) is wellicht een van de beroemdste patiënten met loodintoxicatie. Door het royale gebruik van loodwit (basisch loodcarbonaat) bevattende verf zou Goya een chronische loodintoxicatie geacquireerd hebben, waardoor vele, zo niet alle, ziekteverschijnselen (onder meer die van een depressie) van de schilder verklaard kunnen worden (Van Everdingen).