gang van Müller

betekenis & definitie

ductus paramesonephricus. Deze bij het embryo voorkomende buis opzij van de oemiergang (gang van Wolff), waaruit bij de vrouw tuba, uterus en een deel van de vagina ontstaan, is ontdekt door de bekende Duitse fysioloog Johannes Peter Müller (1801-’58).

De in Koblenz geboren Müller, zoon van een schoenmaker, studeerde geneeskunde in Bonn, waar hij op 21-jarige leeftijd promoveerde. Acht jaar later werd hij daar hoogleraar in de anatomie en de fysiologie. In 1833 vertrok hij naar Berlijn, waar hij de leerstoel voor anatomie, fysiologie en pathologie bezette.

Het is Müller’s grote verdienste geweest dat hij het medisch denken van die tijd losgemaakt heeft van de romantiek en de speculaties van de natuurfilosofie. Door objectieve waarneming en experiment kwam het ook in Duitsland ‘von der Naturphilosophie zur Naturwissenschaft, von der idealistischen Naturbetrachtung zur mechanistischen NaturerklärungJ (Sigerist). Müller, die over een encyclopedische kennis beschikte, ontwikkelde een bijna universele belangstelling. Zijn studies omvatten biologie, zoölogie, embryologie, paleontologie, psychologie, biochemie, anatomie, fysiologie en pathologie (Lindeboom, 1993). Toonaangevend was zijn Die Bildungsgeschichte der Genitalien (1830), waarin hij de door hem ontdekte gang beschreef.

Ook het ‘zien’ interesseerde hem buitengewoon.

In 1825 verscheen Zur vergleichenden Physiologie des Gesichtssinnes des Menschen und der Thiere en Über die phantastischen Gesichtserscheinungen, waarin hij ook aandacht schonk aan hallucinaties en kleurenzien. Met niemand minder dan Goethe filosofeerde Müller over fysiologische vraagstukken in de optica.

Behalve met het zien heeft hij zich beziggehouden met de toonvorming van de menselijke stem in de larynx. Deze vindt, aldus Müller, plaats volgens dezelfde wetten als bij de vliezige tongfluiten (Juhn).

Belangwekkend waren zijn onderzoekingen op pathologisch-anatomisch gebied. Als een van de eersten propageerde Müller het gebruik van de microscoop, waardoor hij de grondslag legde voor de microscopische anatomie en de diagnose van tumoren. Tussen 1834 en 1840 verscheen zijn monumentale Handbuch der Physiologie, waarin hij met de natuurfilosofie afrekende. Dit werk heeft vele generaties van medici en biologen beïnvloed. Een van zijn fysiologische experimenten, de proef van Müller, wordt heden nog wel aangehaald: na expiratie verhoogt een geforceerde inspiratie bij gesloten mond en dicht geknepen neus de negatieve druk in de borstkas, eigenlijk een omgekeerde proef van Valsalva. Van 1834 tot 1858 verzorgde hij als redacteur de uitgave van het Archiv fiir Anatomie und Physiologie, dat later als Müllers Archiv grote vermaardheid kreeg.

Müllers levensavond werd door depressies versomberd. Twee gebeurtenissen hebben hier zeker toe bijgedragen. Als een behoudend man kon hij de revolutie van 1848, waarin zijn leerlingen Virchow en Henle een actieve rol speelden, niet geheel verwerken. Het tweede voorval vond zeven jaar later plaats. Tijdens een reis waarop hij de ontwikkeling van het leven der zeedieren wilde bestuderen, leed hij op de kust van Noorwegen schipbreuk. De helft van de opvarenden, onder wie zijn assistent, kwam jammerlijk in de golven om; zelf ontsnapte Müller ternauwernood aan de dood. Beide gebeurtenissen lieten hun sporen na; zowel lichamelijk als geestelijk ging hij snel achteruit. Eind april 1858 kwam nog vrij plotseling een eind aan zijn leven.

Müller, behalve een eminent geleerde een zeer innemende persoonlijkheid, behoort met Magendie, Claude Bernard en Purkinje tot de grondleggers van de fysiologie als zelfstandige tak van de natuurwetenschap. Als uiterst begaafd leermeester heeft hij tal van prominente geleerden opgeleid. Niet alleen Rudolf Virchow en jacob Henle, ook Hermann von Helmholtz, Theodor Schwann en Emil DuBoisRcymond behoorden tot zijn leerlingen. In de door Virchow uitgesproken herdenkingsrede kon Müllers grote persoonlijkheid niet beter verwoord worden: ‘Und so wurde auch er, wie er es von seinen großen Vorgängern sagte, ein dauernder Priester der Natur; der Kultus, dem er diente, fesselte auch seine Schüler, wie durch än religiöses Band an ihn, und die ernste priesterliche Weise seiner Sprache und Bewegung vollendete den Eindruck der Ehrfurcht, mit dem jeder zu ihm aufschaute.’ (Sigerist)