brucellosis

betekenis & definitie

infectieziekte, veroorzaakt door een der Brucella-soonen.

In 1886 isoleerde en kweekte de Engelse microbioloog Sir David Bruce (1855-1931) het naar hem genoemde micro-organisme, de Brucella mditensis, uit de milt van een aan Maltakoorts overleden soldaat. Het jaar daarna publiceerde Bruce zijn bevindingen in de Practitioner (1887,39,161). Maltakoorts, febris undulans, is een koortstype met een golvend temperatuurverloop dat wordt veroorzaakt door het nuttigen van met Brucella melitensis besmette geitemelk of -kaas. De ziekte komt voor in landen rondom de Middellandse Zee (Middellandse Zeekoorts) en in Noord- en Zuid-Amerika, India, China en Zuid-Afrika.

Aanvankelijk rekende men dit micro-organisme tot de Coccaceae (bolvormige bacteriën, oude benaming voor cocci). Aan het werk van de bacteriologe Alice C. Evans is het te danken dat door de verwantschap met andere Brucellaceae de Brucella abortus kon worden aangetoond: ‘Further studies on bacterium abortus and related bacteria’1. Deze Brucella wordt ook wel naar de Deense arts en diergeneeskundige Bernhard Laurits Frederik Bang (1848-1932) de Brucella abortus Bang genoemd. Samen met de Deen Valdemar Stribolt ontdekte Bang in 1896 dit micro-organisme als de verwekker van het besmettelijke ‘verwerpen’ (abortus) bij runderen, de ziekte van Bang2. Bij de mens kenmerkt de infectie zich door een golvend koortsverloop met vage algemene verschijnselen. Er ontstaat geen abortus. De ziekte van Bang moet men eerder als een beroepsziekte (dierenartsen, boeren, slagers) dan als een voedselbesmetting opvatten. Ten slotte kent men de Brucella suis, verwekker van varkensbrucellose. In Noord-Amerika komt deze brucellose bij de mens als beroepsziekte voor.

Bruce is vooral bekend geworden door zijn onderzoek naar de oorzaak van de bij mens en dier voorkomende Afrikaanse slaapziekte. In 1803 meldde een op Cuba werkzame Engelse dokter, Thomas Masterman Winterbottom, voor het eerst deze ziekte bij uit Afrika geïmporteerde slaven (Cartwright). Jaren later, in 1857, beschreef de bekende Britse ontdekkingsreiziger David Livingstone (1813—’73) de Afrikaanse steekvlieg (‘tseetseevlieg’ is de Afrikaanse naam voor verschillende Glossinasoorten). Livingstone constateerde dat de beet van een tseetseevlieg dodelijk kan zijn voor paarden en runderen. De ziekte bij paarden noemde men nagana of‘hengstcnzickte’. In de laatste jaren van de negentiende eeuw steeg het aantal nagana-gevallen tot onrustbarende hoogte. Bruce vertrok vergezeld van zijn vrouw naar Natal om de nagana-epidemie verder te onderzoeken. Tijdens deze zogeheten Nagana-expeditie, die van 1894 tot 1897 duurde, onderzocht hij het bloed van geïnfecteerde paarden en runderen en ontdekte hij de verwekker, een trypanosoom, een eencellig organisme, behorend tot de protozoa. Men noemde het micro-organisme naar hem Trypanosoma brucei. Tevens kon hij Livingstone’s waarneming bevestigen: de ziekte werd door de beet van de tseetseevlieg overgebracht. Enkele jaren later, in 1902, isoleerde de Engelse tropenarts Joseph Everett Dutton (1877-1905) tijdens zijn werkzaamheden in Gambia een trypanosoom uit het bloed van een koortsende zeekapitein. Behalve deze Trypanosoma gambiense, de verwekker van de Westafrikaanse vorm van trypanosomiasis, kent men ook de Trypanosoma rhodesiense, de veroorzaker van de Oostafrikaanse vorm van de ziekte, ook wel ziekte van Dutton genoemd (het land Zimbabwe heette vroeger Rhodesië). In Zuid-Amerika komt de Trypanosoma Cruzi voor, genoemd naar de Braziliaanse arts Osvaldo Gonsalves Cruz (187Z-1917). De Braziliaanse bacterioloog Carlos Chagas (1879-1934) ontdekte in 1908 deze trypanosoom in de darm van een roofwants, een diertje behorend tot de orde van de gesnavelde insekten. Deze Zuidamerikaanse trypanosomiasis is naar hem de ziekte van Chagas genoemd.

In Oeganda ontmoette Bruce, die in 1903 als leider van de Second Sleeping Sickness Commission belast werd een daar uitgebroken slaapziekte-epidcmie te onderzoeken, de Italiaanse bacterioloog Aldo Castellani (1878-1971). Deze had al bij een patiënt de Trypanosoma in de cerebrospinale vloeistof aangetoond. Hun beider onderzoek werd spoedig beloond. Castellani ontdekte bij zeventig procent van de patiënten trypanosomen in de cerebrospinale I vloeistof en Bruce vond dezelfde parasiet in het bloed. De micro-organismen bleken identiek te zijn met de door Dutton ontdekte trypanosomen in het bloed van de zeekapitein in Gambia. Onomstotelijk toonde Bruce hiermee aan dat zowel nagana als de Afrikaanse slaapziekte bij mensen door trypanosomen worden veroorzaakt en overgebracht door de pijnlijke beet van de tseetseevlieg.

1 Infect. Diseases 22,1918,580
2 Maanedskr. Dyrel. 97,1896,146 en 99,1898,321