In de tijd van de barok heerste in de Noord-Nederlandse schilderkunst het ‘burgerlijk realisme’. Dit was een kunst bedoeld voor de rijke koopliedenstand en niet zoals in andere landen voor de kerk, het koninklijk hof en de adel.
De nuchtere Hollandse kooplieden stelden prijs op een zakelijke en realistische kunst en de schilders voldeden aan die vraag. Bij sommigen is er een verwantschap met de barok, met name in het kleurgebruik (diep, warm, donker) en in de opvallende tegenstelling licht-donker (het zgn. clair-obscur).
Ook het grote aantal bijbelse schilderijen wijst op een verwantschap met de barok; op grond van dit laatste spreekt men dan ook wel van ‘protestantse barok’. Tot de voornaamste vertegenwoordigers horen Frans Hals (ca.1583-1666), Rembrandt van Rijn (1607-1669), Jan Steen (1626-1679), Jacob van Ruysdael (1629-1682) en Johannes Vermeer (1632-1675). Zeer bekende werken zijn o.a. De regentessen van het Oudemannenhuis te Haarlem (1664, Frans Halsmuseum, Haarlem), de Nachtwacht (1642, Rijksmuseum, Amsterdam) van Rembrandt, Het schildersatelier (1670; Kunsthistorisches Museum, Wenen) en Gezicht op Delft (1661, Mauritshuis, Den Haag) van Vermeer.
