Literatuur, Geschiedenis en Theorie

J.A. Dautzenberg (2009)

Gepubliceerd op 06-02-2017

ambiguïteit

betekenis & definitie

Ook: dubbelzinnigheid. Literaire teksten zijn vaak polyinterpretabel, wat wil zeggen dat er niet één eenduidige interpretatie is maar dat er meerdere duidingen mogelijk zijn. Wanneer een tekst twee (of meer) interpretaties toelaat die elkaar min of meer uitsluiten, spreken we van ambiguïteit.

Het bekendste voorbeeld uit de Nederlandse literatuur is de roman De donkere kamer van Damokles (1958) van Willem Frederik Hermans, waarin de hoofdpersoon Osewoudt zijn daden verricht op bevel van een Engels-Nederlandse geheimagent; tegelijk is echter ook de interpretatie mogelijk dat Osewoudt zich deze agent slechts verbeeld heeft.

Waarschijnlijk het beroemdste voorbeeld uit de wereldliteratuur is de novelle The turn of the screw van de Amerikaan Henry James (1898). Daarin wordt een gouvernante van twee kinderen geconfronteerd met bovennatuurlijke gebeurtenissen waarvan zij denkt dat de kinderen ze veroorzaken; tegelijk kan het boek echter ook gelezen worden als het verslag van een geestelijk labiele persoon die in de haar vijandige omgeving allerlei bovennatuurlijke ervaringen meent te beleven. De novelle is zodanig geschreven dat het volstrekt onmogelijk is een van beide interpretaties als de ‘juiste’ te beschouwen.

In ambigue verhalende teksten is er dus sprake van een onbetrouwbaar perspectief en van vele zou je kunnen zeggen dat ze helemaal ‘open’ zijn. Een gewoon verhaal kan een ‘open einde’ hebben: de lezer heeft het gevoel dat het niet af is, met als gevolg dat hij met zijn gedachten langer bij het verhaal blijft (zie spanning). Bij ambigue verhalen is dat nog veel sterker het geval: de lezer weet aan het einde niet pre­cies wat hij nu eigenlijk heeft gelezen, waardoor het verhaal nog langer in zijn hoofd blijft ‘naspoken’.