Een vanouds vrij uitgestrekte gemeentelijke bestuurseenheid ten noordoosten van Leiden. Het grondgebied van deze gemeente omvat behalve min of meer venig polderland uit de Middeleeuwen en enkele jongere droogmakerijen ook een deel van de Kager Plassen en Braassemer Meer. Aan de noordkant wordt het gebied van Alkemade begrensd door de ringdijk van de Haarlemmermeerpolder.
De hoofdkern van de gemeente Alkemade is het bij het Braassemermeer gelegen, enigszins verstedelijkte lintdorp Roelofsarendsveen, in de omgeving waarvan de glastuinbouw een hoge vlucht nam.
Westelijk van Roelofsarendsveen ligt Rijpwetering bovenlangs de rand van de droogmakerijen in het er aan grenzend Middeleeuws polderland, waar de bebouwing nog verder naar het westen is geconcentreerd in de buurtschappen Kaag, Zevenhuizen en Oude Ade. Bij de buurtschappen verraden enkele bochtige slootjes nog de vroegere aanwezigheid van kreekjes. In 1991 werd Alkemade aan de zuidkant uitgebreid met een deel van de voormalige gemeente Woubrugge.
Het gemeentelijk grondgebied van Alkemade wordt gesneden door de A 4, die het zuidelijk deel van het lintdorp Rijpwetering overkruist.
