(archaist. vorto), verti (vorti), versum (vorsum) (3);
I. in ’t alg.,
a. eig., (naar een andere, vooral naar de tegenovergestelde kant) keren, wenden, draaien, omkeren, refl. vertere se en alleen vertere, en pass. verti mediaal, zich omkeren, -draaien, -wenden, ora in alqm, Ov., currum in fugam, Curt., aquam in subiecta, afleiden, Tac., ook alleen, flumina, afleiden, Tac.; refl., verti me a Mintumis Arpinum versus, Cic., en zonder se, b.v. alterius ramos videmus vertere in alterius, Verg. | van vijanden: alqm (hostes en dgl.) in fugam, op de vlucht drijven, Liv., en zo alleen agmina, Verg., iter retro, een terugtrekkende beweging maken, Liv., terga, vluchten, Caes., en zo refl., se, Caes., en zonder se, b.v. versuros omnes in fugam extemplo ratus, Liv. | van legging: refl., Scytharum gens ab oriente ad septentrionem se vertit, woont in de richting van oost naar noord (= noordoostelijk), Curt.; mediaal, versus in of ad etc. = gekeerd, gericht, uitlopend op, liggend naar, fenestrae in mam versae, Liv., Epirus in septentrionem versa, Liv., mare ad occidentem versum, Liv., (Rhenus) modico flexu in occidentem versus, lopend, Tac.
b. fig., in nos vertite iras, Liv., quo se verteret, nesciebat, wist geen raad, Cic., v. lenti itineris rumorem prospero proelio, van zich afwenden, Tac., passief, versa Romam res, de zaak (het onderzoek) werd naar Rome overgebracht, Liv., summa curae in Bostarem versa erat, was gewenteld op = rustte op enz., Liv., mediaal, in quam turn omnis civitas versa erat, de ogen van geheel de staat (vol verwachting) gericht waren, Liv., pater totus in Persea versus, zich geheel aan P. overgevende, Liv., reflexief zonder se, b.v. verterat periculum in Romanos, Liv.; van gelden enz., ex illa pecunia magnam partem ad se, zich toeëigenen, Cic., litem in suam rem, het betwiste voorwerp zichzelf toekennen, Liv., Lugdunensium reditus in fiscum, storten, Tac., ook = besteden, benutten, captos in praedam, Tac., occasionem ad bonum publicum, Tac.; maken, doen strekken tot enz., aanzien als enz., comitia biennio habita in religionem, tot een gewetensbezwaar maken, Liv., ne sibi vitio verterent quod etc., Cic., ook = een bepaalde wending geven, doen uit- of aflopen, refl. zonder se en pass. mediaal = zich wenden, een wending nemen, uit-, aflopen, dii bene vortant quod agas, Ter., refl., detrimentum in bonum verteret, Caes., quae res tibi vertat male, Ter., mediaal, factum est versum in laudem, Liv.; toeschrijven, aanrekenen, devictorum Samnitium decus ad legatos est versum, Liv., quam rem alii in superbiam vertebant, Sall. | in ’t bijz., veranderen, comas (door verven), Prop., auster in Africum se vertit, sloeg om naar het Z.W., Caes., quae sententia te vertit? Verg., refl., fortuna iam verterat, Liv., mediaal, videte quam versa et mutata in peiorem partem sint omnia, Cic.; veranderen in enz., alqd in lapidem, Ov., refl. en mediaal = (in iets) overgaan, - zich veranderen, (iets) worden, terra in aquam se vertit, Cic., verti in parva animalia, Ov.; vertalen, Platonem, fabulas, Cic., multa de Graecis, Cic., annales ex Graeco in Latinum sermonem, Liv.; v. solum, het land verlaten, emigreren, dikwijls met toevoeging van exilii causā, Cic.
II. praegn.,
a. = versare, heen en weer draaien, steeds ronddraaien, refl. vertere se, en pass. verti mediaal = heen en weer -, ronddraaien, lumina, rollen (van de Gorgo), Verg.; overdr., en wel refl. vertere se en mediaal verti, van personen = zich ergens bewegen, - ophouden, b.v. verti in mediis catervis, Verg., van de tijd = om wentelen, verlopen, septima post Troiae excidium iam vertitur aestas, Verg., vooral in het part., intra finem anni vertentis, in de loop van het jaar, Cic., anno vertente, in de loop van -, binnen het (een) jaar, Cic., Nep., turn ille vere vertens annus appellari potest, een volledig jaar, Cic. | fig., stimulos sub pectore, = tot geestdrift prikkelen, Verg.; in ‘t bijz., en wel mediaal verti = (tot een of ander gebied enz.) behoren, (van iets) afhangen, in iure, in quo causa illa vertebatur (tot welks gebied dat proces behoorde), paratissimus, Cic., totum id vertitur in voluntate Philippi Liv., in eo verti ceterorum animos, si etc., dat het voor de stemming der overigen beslissend was, Liv., ibi summam rerum bellique verti, Liv., impers., vertebatur ( = vertebatur disceptatio in eo), utrum . . . an etc., de vraag draaide erom, of . . . of etc., Liv.
b. = invertere, convertere, omkeren, -wenden, saepe stilum, Hor., arma (bij een lijkstaatsie), Verg.; omploegen, bewerken, terram aratro, Verg., Hor., en overdr., van roeiers = omwoelen, freta versa lacertis, Verg.; (een vat) omwippen, -leggen, en zo aftappen, ledigen, cadus non ante versus, nog niet aangebroken, Hor., crateras, ledigen, Verg.; (met geweld) omwerpen, overhoopwerpen, neerhalen, arces, Verg., moenia ab imo, Verg., versi penates, Verg. | fig., quum multa fecisset egregie, vertit ad extremum omnia, bedierf alles, Cic.; in ’t bijz., (in staatkundige zin) omverwerpen, ten val brengen, te gronde richten, res Phrygias fundo, Verg., leges funditus, Tac., cuncta secum, Verg.
