ōnis, f.
I.
a. eig., het berekenen, rekening, berekening, s i n g., auri r. constat, de rekening komt uit, Cic., rationem ducere, habere, Cic., rationem inire, opmaken, Caes., en verbonden rationem inire subducereque (en optellen), fig. = rijpelijk overwegen, Cic., in rationem inducere, in rekening brengen, Cic., r. aeraria, de berekening en vermindering tot op kopergeld, de verlaagde muntvoet, Cic.; p l u r., rationes cum alqo putare, Cic., rationes accipit, hij laat zijn rekening opmaken, Cic.
b. overdr., overzicht, lijst, opgave, carceris, Cic. | som, getal, ea nimia est ratio, Pl. | geldzaak, geldelijke aangelegenheid, en in ’t alg. = zaak, aangelegenheid, ratio Gallicana, Cic., nummaria, Cic., domestica, binnenlandse politiek, Cic., fori iudiciique, Cic., publicae privataeque rationes, publiek en privaat verkeer, Caes., vand. meae (tuae etc.) rationes, mijn (uw enz.) belang, Cic.
II. fig.
a. berekening, rekenschap, uitsluitsel, habere rationem, berekenen, Cic., rationem reddere alci, rekenschap afleggen, uitsluitsel geven, Cic., en zo alcs rei, Cic., negotii rationem exstare oportere, moest rekenschap gegeven kunnen worden, Cic.
b. overdr., verhouding, betrekking, verband, verkeer, rationem (aliquid rationis) habere cum alqo, Cic., (alci) ratio est of intercedit cum alqo, Cic., ad nostrorum annalium rationem, met het oog op onze annalen, Cic.; inachtneming, overweging, zorg, alcs habere rationem of alcs rei ducere rationem, in aanmerking -, in acht nemen, Cic., suam rationem ducere, op eigen voordeel bedacht zijn, Cic., habeo rationem, quid acceperim, overweeg, Cic.; berekening, vermoeden, quantum in ratione esset, zoveel zich berekenen, vermoeden liet, Hirt.; verhouding tot -, houding bij iets, d. i. s u b i. = handelwijze, gedrag, maatregel, middel, manier, methode, wijze, plan, o b i. = betrekking, gesteldheid, stand, natuur, wijze, inrichting, b.v. (s u b i.): scribendi, Cic., defensionis, Cic., in dicendo, Cic., ratio atque usus belli, de stelselmatige voering van en oefening in de oorlog, Caes., plur., rationes belli gerendi, maatregelen, Caes., meae vitae rationes ab ineunte aeate susceptae, levensplan, Cic., (o b i.): tempestatum ratio (stand) et praedonum et locorum, Cic., ratio vitae naturaeque nostrae, Cic., quā ratione, Cic. | in ’t bijz., het denken, de overlegging, concr. = denkvermogen, rede, verstand, inzicht, wijsheid (vand. verbonden mens et ratio et consilium, Cic.; ratio est (het is verstandig) of ratio non est c. i n f., Tac., Cic., rationis est m. a c c. c. i n f., Plin. ep., quod domi te inclusisti, ratione fecisti, verstandig, Cic., vand. = grond, reden, beweegreden, est aliqua huiusce rei ratio, Cic., en als rhetorische term = grond, bewijs (voor een stelling); regelmatigheid, regel, juiste orde, methode, ut ratione et viā procedat oratio, methodisch, wetenschappelijk, Cic., modo et ratione omnia facere, Cic.; denkwijze = beginsel, richting, Cic., popularis, democratische richting, Cic., una in causis ratio quaedam eius orationis, quae etc., Cic.; leer, theorie, princiep, systeem, wetenschap, en s u b i. = theoretische -, wetenschappelijke kennis, haec nova et ignota ratio, Cic., sine ulla arte aut ratione, zonder aanwending van theoretische kunstregels, Cic., Stoicorum ratio disciplinaque, Cic., r. vivendi of vitae, Cic., r. civilis et disciplina populorum, staatswetenschap, Cic.; denkwijze, mening, mea sic est ratio, Ter., quum in eam rationem quisque loqueretur, Cic.; bewijsvoering, summa uniuscuiusque rationis, Cic., concludatur igitur ratio, Cic., ratio ipsa coget m. a c c. c. i n f., Cic., geometricis rationibus non credere, Cic.
