DE BEELDHOUWKUNST DER MIDDELEEUWEN:
DE SCULPTUUR VAN DE ROMAANSE TIJD:
BEELDHOUWERSSCHOLEN: AUVERGNE
Naast de tot dusver opgesomde hoofdscholen lijkt een groep als de romaanse sculptuur van Auvergne beperkter in mogelijkheden. Er zijn nagenoeg geen grote cycli, zoals die in Bourgondië in de portalen worden aangebracht, in Languedoc in de kruisgangen, in Aquitanië op de gevels. De Auvergnatische sculptuur beperkt zich bijna uitsluitend tot de versiering der kapitelen van de binnenruimte, speciaal van het koor. Er komen figurale omvormingen voor van het Korinthische kapiteel (met bijvoorbeeld de koppen van vier figuren op de plaats van de hoekvoluten) of tafereelkapitelen, met een fries van figuren rondom de kapiteelkern. Opvallend zijn bepaalde retrospectieve trekken van de iconografie: het herleven van oudchristelijke themata, als dat van de Goede Herder. Nog niet alle detailvragen zijn opgelost, maar het lijkt waarschijnlijk, dat deze kapiteelcycli uit Auvergne pas opkwamen omstreeks 1125. De uitvoering (en ook de bewerking van de steen) is ruw en provinciaal.
De belangrijkste cycli bevinden zich in de Notre-Dame-du-Port in Clermont-Ferrand, in Issoire, in Saint-Nectaire en in Mozat. De kerken uit Auvergne kennen niet de zorgvuldigheid die bij-voorbeeld Bourgondië en west-Frankrijk besteden aan de be¬handeling van de muurvlakken; de beeldhouwwerkversiering van het uitwendige blijft bescheiden. Vermoedelijk zeer laat - misschien ongeveer in de tijd van de zuilenfigurenportalen uit het Noorden - wordt een speciale vorm ontwikkeld van het figurenportaal. Daarvoor is karakteristiek de driehoekgevelvorm van de bovendorpel, die zich verbindt met het in een halve cirkel besloten tympanon. Dagkantfiguren komen voor, maar ze zijn voor het vlak van de muur geplaatst, flankeren niet de ingangen. Deze portaalvorm uit Auvergne moet worden gezien als een provin¬ciale terugval. Voorbeelden zijn er in Clermont-Ferrand, in Mozat, in Thuret en op andere plaatsen. Aan de school van Auvergne is geen toekomst beschoren. Haar vormen worden niet opgenomen in de Gotiek-in-wording, maar door de Gotiek verdrongen.
Er is altijd verband gelegd tussen de sculptuur van de abdijkerk van Conques in Rouerque en Auvergne. Conques heeft inderdaad een figurencyclus van aanmerkelijke omvang, die althans wat de kwantiteit van het werk aangaat op één lijn kan worden geplaatst met de grote centra in Bourgondië en Languedoc. De oorsprong van de sculpturen van Conques, afgezien van enkele kapitelen uit de binnenruimte, schijnt echter te liggen bij het kort na 1107 vervaardigde grafmonument voor abt Bego. Een zekere verwantschap met de oudere werken uit Languedoc is vooral in de koppen onmiskenbaar. Aanmerkelijk later, pas tegen 1140, kwamen ongeveer gelijktijdig tot stand een Annunciatiegroep met grote figuren en twee profetenfiguren in het transept en het beroemde Laatste Oordeel-tympanon in de westpartij. De reconstructiepogingen van Bosquet gaan er van uit, dat de profetenbeelden oorspronkelijk als dagkantfiguren waren gedacht, de Annunciatie als voorhalreliëf (voorbeeld Moissac, Ydes) samen met het Laatste Oordeel-portaal.
Het Laatste Oordeel-portaal van Conques overtreft in afmetingen en ook in aantal voorge¬stelde figuren andere wereldgerichtsportalen van het tijdvak, bijvoorbeeld die van Autun en Beaulieu, maar het is lang niet zo verfijnd van uitvoering als het eerste. Opvallend zijn de iconografie, de vele met roerende zorgvuldigheid en naïeve levendigheid weergegeven details bij de zaligen en de verdoemden; ze waren niet uit de traditie afkomstig en ze zouden ook geen typenvormende betekenis krijgen in de toekomst. Bosquet heeft enkele jaren geleden in het Mirakelboek van de heilige Fides, de patrones van de kerk van Conques, de literaire bron opgespoord voor deze voorstellingen en daarmee licht geworpen op een hoogst interessant geval van zuiver locale iconografie. Het artistieke niveau van het tympanon in Conques blijft beneden dat van de grote visionaire portalen der romaanse kerken van Bourgondië en Languedoc - de spanning en de geïnspireerde beweging ont¬breken.
door Dr. W. Sauerlander.
