Nocturne (Fr. nachtstuk) is de Franse vertaling van het Italiaanse 'nottumo', een 18e-eeuwse orkestserenade waarmee muziekfeesten tot in de kleine uurtjes werden opgeluisterd.
Als genre ontwikkelde de nocturne zich vanuit de 19e-eeuwse belangstelling voor nachtelijke sferen, de droom en het onderbewuste. Die interesse openbaarde zich ook in de poëzie, zoals in Nachtstück van Johann Mayrhofer. In 1814 was de Ierse componist en klaviervirtuoos John Field de eerste die zijn romances voor piano solo 'nocturnes' noemde. Liszt schreef hierover in 1859 dat we bij Field 'de oorsprong vinden van stukken die bedoeld zijn voor de uitdrukking van subjectieve en oprechte emoties'. Gelijk opgaand met de ontwikkeling van de moderne piano, vonden componisten in dit genre vaak de weg naar een zangerige pianoklank, fluisterzachte pianissimi en een niet functioneel gebruik van akkoorden als klankkleur. Nocturnes hebben een vrije vorm waarin lyriek en poëzie de toon aangeven. Chopin bracht het genre tot eenzame hoogte. Van Bree componeerde al in 1837 de eerste Nederlandse nocturnes. Vele romantische componisten droegen bij aan het genre, en ook in de 20ste eeuw bleef de nacht een bron van inspiratie voor de meest uiteenlopende componisten als Bartók en Copland.
