1° Cultureel: de door de Spanjaarden (15e en 16e e.) veroverde en gekoloniseerde deelen van het werelddeel Amerika.
2° Staatkundig: de republieken en koloniën van Middelen Z. Amerika (behalve Brazilië), die Spaansch of een door inheemsche invloeden gewijzigd Spaansch als officieele taal hebben. Wübbe.
Spaansch-Amerikaansche letterkunde De Sp. Amer. letterk. omvat in hoofdzaak Mexico, Middel-Amerika, Cuba en geheel Z. Amerika behalve Brazilië en Guyana. Litteraire stroomingen, methodes en idealen loopen parallel met die van het moederland. Vanzelfsprekend vond de taalcultuur aanvankelijk weinig beoefening. Als oudste werk vinden wij La Araucana van Alonso de Ercilla (* 1533, ✝ 1594).
Ontdekkings- en veroveringsverhalen waren uiteraard de eerste producten; daarna komen botaniek en astronomie (J. C. Mutus, * 1732, ✝ 1808, en A. Humboldt). Het → Gongorisme tast zelfs de 17e en vroeg-18e eeuwsche lit. aan. Ook het Neo-Klassicisme vond weerklank, in het W. (Quintana en Gallego met hun Odes). In navolging van het moederland vond ook het Romantisme (hier zonder voorafgaande M.E.) een vruchtbaren bodem, hoewel de lyriek het vruchtbaarste genre werd.
Mexico De meest bevoorrechte Sp. kolonie (eerste drukpers 1539; eerste universiteit 1550 te Mexico, bij decreet van Karel V). In de 16e en 17e eeuw bezochten Andalusische dichters Mexico (Diego Mejfa, Gutierre de Cctina, Matco,Alcman e.a.), wier invloed merkbaar bleef. Aleman publiceerde er Ortograffa Castellana (1609). In 1583 vond een groot dichtersconcours plaats (F. de Terrazas); H. Gonzalez de Eslava schreef Coloquios espirituales v Poesfas sagradas (1610); Balbuena roemt M. in La Granada Mexicana (1604); J. Ruiz de → Alarcón is een der Voorn. schrijvers uit dien tijd.
De Salmantijnsche school beïnvloedt M. de Navarrete (f 1809). De 19e eeuw wordt gekenmerkt door een Romantischen inslag, onder invloed van Espronceda en Zorilla. Voorn. schrijvers: Ignacio Rodríguez Gal van (* 1816, ✝ 1842) met Profecias de Guarimoc; J. J. Pesado (dichter); J. de Dios Pesa (* 1852, ✝ 1910), traditionalist in Poesfas Completas, en Luis Urbina (* 1868, ✝ 1937).
Middel-Amerika De literaire pionier van Guatemala is de Jezuïet Rafael Landívar, die „Rusticatio Mexicana” schreef. De beroemdste schrijver, dichter en prozaïst is Ruben Darfo.
Cuba De universiteit van Havana werd gesticht in 1721 bij decreet van Innocentius XIII. Eerst in 1792 begint eenige lit. bloei. De eerste dichters van naam zijn M. de Zequeira y Arango (* 1760, ✝ 1846) en M. J. de Rubalcava (* 1769, ✝ 1805). Bekendste 19e eeuwsche dichters zijn: J. M.
Heredia (* 1803, ✝ 1839) met „En una Tempostad”, „Niagara”, „Al Sol”, enz., de dichteres Avellaneda (f 1873) en de dichter Placido (eigenl. G. de la Concepción Valdés) (* 1809, ✝ 1844); de dramaturg J. J. Milanés, Mendive, Luaces en Zenea. Moderne schrijvers: J. Gautier Benltez, Fabio Fialloa, en Eduardo Zamacais.
Lit.: Menéndez y Pelayo. Antologfa de Poetas Hispana-Americanos (Madrid 1893-’95) ; Canete, Escritores espanoles e hispano-amer. (Madrid 1884); Lagomaggiore, America lit. (Buenos Aires 1883); Currier, Spanish-American Lit. (in: Catholic University Bulletin, Mei 1911).
Peru Ofschoon eens het hart van het groote Incarijk, is Peru uit politiek en lit. oogpunt van weinig beteekenis. Garci → Las(s)o Inca de la Vega is de eerste schrijver van naam. Niettemin prijzen Cervantes en Lope de Vega in de Gouden Eeuw eenige Peruaansche schr. (o.a. Amarilis, dichteres uit Huanuco). Medrano verdedigt later het Gongorisme. Romantisme begint er ca. 1850 onder invloed van Espronceda, Zorilla, Lamartine en V.
Hugo. Het meeste werk is imitatief, vlg. de methode van Velarde. De latere schrijvers ondergaan den invloed van den Franschen vervaltijd en het Symbolisme (o.a. Chocano, * 1867, ✝ 1900).
Ecuador Tot 1721 behoorde Ecuador tot Peru. Franciscanen en Jezuïeten onderwezen er het eerst de kinderen van Sp. families. De Jezuïet Jacinto de Evia, uit Guayaquil, publiceerde „Ramillete de varias Flores poéticas” (1675) in Gongoristischen trant. J. Velasco (* 1727, ✝ 1819) schreef „Colección de poeslas hecha por un Ocioso en la ciudad de Faenza”. De beste dichters waren: J. J. de Olmedo (de Spaansche „Quintana”, * 1780, ✝ 1847) met „La Victoria de Junin” ; Bello (uit Venezuela) en Heredia tuit Cuba).
Columbia Tot 1819 heette Columbia: het Nieuw-Granada. Juan de Castellanos (* 1552) schreef een epos van 150 000 verzen, het „langste Sp. dichtwerk”. Camargo’s werk „Poema heroico de S. Ignacio de Lovola” dient vermelding. De eerste drukpers dateert van 1738. De vier bekendste 19e-eeuwsche dichters zijn: J.
E. Caro (vader), Arboleda, Ortiz, Gutiérrez Gonzalez en M. A. Caro (zoon). Tot de modernen behoren: Diógenes Arrieta, Ign. Gutiérrez Ponce en J. Rivas Groot.
Venezuela Tot de voornaamste 'schrijvers behooren A. → Bello en Rafael Maria Baralt (* 1810, ✝ 1860), schrijver van Historia de la Republica de Venezuela.
Chili Naar het voorbeeld van Ercilla’s „La Araucana” begon Pedro de Ono in 16 000 verzen zijn „Arauco Domado” (Lima 1596). Eerst in 1820 brengt Camilo Henriquez (* 1769, ✝ 1825) eenig werk voor het theater („De Spiegel van Deugd en Ondeugd”). J. J. de Mora en A. Bello geven er in lo28 den stoot aan de algemeene ontwikkeling. In 1843 wordt de univ. van Santiago de Chile opgericht, waar Bello rector wordt.
Van eenig belang zijn de sch.ijvers: Dona Mercedes Marin del Solar (* 1810, ✝ 1866), E. Lillo, G. Biest Gana, E. de la Barra (dichter), en A. Biest Gana (romanschrijver).
Argentinië De late lit. ontwikkeling is te wijten aan de latere koloniseering. Het oudste lit. werk is „Argentina v conquista de la Plata” (1602) van Martin del Banco Centenera. Vermelding verdienen J. Cruz Varela (* 1794, ✝ 1839), dichter en dramaturg; en de eerste groote dichter Esteban Echeverrla (* 1805, ✝ 1881), die na zijn studies in Parijs, in 1830 het Fr. Romantisme in Argentinië introduceert, o.a. in zijn werk „La Cautiva”. J.
Marmol (* 1818, f1871) is de schrijver van „Amalia”. Populaire cowboysongs, onder den titel van „Martin Fierro” (1872), verschijnen van José Fernandez. „Prometeo” en „Atlantida” van O. V. Andrade (* 1838, ✝ 1882) doen denken aan V. Hugo. Als modern romanschrijver dient vermeld C.
M. Ramírez (Uruguay), schrijver van „Los amores de Marta”. Borst.