a) In Nederland.
De Vereen. tot Behoud van Natuurmon. in Ned. heeft er 39, w.o. het Naardermeer (vogelreservaat), Voorne’s Duin, de Veluwezoom, de Dwingelosche Heide, het Leuvenumsche Bosch, alles te zamen meer dan 9 000 ha groot. De provinciale organisaties bezitten o.a. in Utrecht: de Grebbelinie (400 ha) en de Leusder-, Zeister- en Soesterbergsche Heiden (2 000 ha); in Gelderland: WarnsBorn en de Duno bij Arnhem en de Dellen, onder Epe (362 ha); in Friesland: het Princehof, een veen ten Z.O. van Leeuwarden. Ook het Staatsboschbeheer bezit vele Rijksnatuurmonumenten. Bijzondere stichtingen zijn „De Beer” in Z. Holland, vogelbroedplaats van ca. 1 000 ha, „De → Hooge Veluwe” en „Het Gooisch Natuurreservaat” (zie sub → Gooi). Bekend zijn ook de vogelreservaten op Texel.
b) In België zijn natuurmonumenten o.a. het Forêt de Soignes en de boschcomplexen in de omgeving van Ciergnon (Ardennen). Er zijn 2 kleinere vogelres., en enkele duin- en bosch-reservaten.
c) In overig Europa. In Denemarken Borris Hede (1 840 ha) en Res. bij Norholm en Hammer Bakker. Duitschland telt ong. 600 Res., o.a. Schorfheide, bij Potsdam, de Lüneburgerheide (4 000 ha), het Alpen N.P. in de Hohe Tauern, het Zevengebergte, Königssee in Beieren en het Karwendel N. P. (22 000 ha). Frankrijk heeft 4 N. P., o.a. het Pare National du Pelvoux in de Hautes Alpes, met Alpine flora en fauna (ca. 21 700 ha) en het Néouvieille-Res. in de Pyreneeën. De bekendste Res. van Groot-Brittanië zijn Wieken Fen, een veengebied van ca. 250 ha, de Lake Districts en de Fame Islands (vogelbroedplaatsen). In Italië zijn vier N. P., het Parco Nazionale del Gran Paradiso, ca. 75 000 ha, met firn-velden en gletsjers (de steenbok huist er), in de Grajische Alpen; het P. N. d’Abruzzo, 28 000 ha (beer en wolf); het Circeo P. N. in de Pontijnsche Moerassen (5 000 ha) en het Stilfser-Joch N. P. in de Alpen. Noorwegen heeft enkele natuurparken, w.o. Nedalen bij Sylarna, een Noordelijk berglandschap (ca. 5 500 ha). De voornaamste beschermde gebieden in Oostenrijk zijn: het Alpen N. P. in de Hohe Tauern (ca. 10 000 ha), het Groszglockener- en het Karwendel-gebied (45 000 ha). Polen heeft vele Res. en 7 N. P., w.o. het bosch van Bialowieza, 4 640 ha (met Wisenten), het N.P. in het Tatra-gebergte; bij Wilna het groote Bever-res. Roemenië bezit o.a. het Sparrenbosch van Cocora in de Bucegi-bergen en een N. P. in het Ratezat-gebergte, 10 000 ha (wilde dieren en zeldzame planten). In Rusland zijn ca. 50 Res., o.a. het Koeban-gebied (N.W. Kaukasus), 1 300 000 ha, het boschgebied van Kosmodemian (Krim), 150 000 ha, de Tlmenskibergen (Oeral) en het Res. „Chapli” in de Taurische Steppen (25 000 ha). Spanje heeft het Covadonga-gebergte in Asturië (ca. 20 000 ha) en het dal van Ordesa (MiddenPyreneeën). Tsjecho-Slowakije heeft vele Res., o.a. Jeseniky in het Altvatergebergte (287 ha), en een N. P. in het Tatragebergte, als voortzetting van het Poolsche gedeelte. Zweden telt 14 N. P., waaronder de grootste van Europa, o.a. het Sareks N. P. (190 000 ha) met hooge bergtoppen, het Stora Sjöfallets N. P. (120 000 ha), met groote meren en den grootsten waterval van Europa; het Abisko N. P. (5 000 ha) in het uiterste Noorden. Zwitserland heeft het Schweizerische N. P. (14 500 ha) in Unterengadin (steenbokken), het Grimselmeer-Res. (7 200 ha) en het Res. van het Woud van de Aletsch.
d) Afrika. Voor Belgisch-Kongo, zie -→ Instituut der N. P. van Belg.-Kongo. Verder, in Roeanda Oeroendi, het Kagera N. P. (190 000 ha). De Eng. koloniën tellen meerdere wild-res., alsook talrijke bosch-res. in Nigeria, terwijl van de Fransche koloniën in Fransch-Equatoriaal-Afrika het N. P. van Bamingui in Oubangui-Chari (3 millioen ha) genoemd mag worden. In Zuid-Afrika zijn het Kalahari N. P., 77 000 ha (o.a. leeuwen, luipaarden, antilopen en struisvogels), het Addo Bush Elephant N. P., hetwelk nog een 12-tal Addo-olifanten herbergt, en het Bontebok N. P. Verder het Mkuse-Res. (24 800 ha), met de zeldzame impala-antiloop, het Spring- en BlesbokRes., en het → Krüger N. P. (in 1933 nog uitgebreid met het „Parfuri Wild-Res”). Z.W.Afrika heeft 4 wild-res. met gezamenlijk opp. van 9 395 200 ha, waarvan 2 in de buurt van Grootfontein (o.a. wildebeest, eland, springbok, leeuw, olifant).
e) Amerika. In de Ver. Staten is het oudste natuur res. de Arkansas Hot Springs Reservation (400 ha), met geneeskrachtige bronnen. Verdere Res. zijn: Glacier N. P. in Montana (397 306 ha); Grand Canyon N. P. (261 431 ha); Mesa Verde in Colorado (20 700 ha) met zijn vóór-historische woon- en tempel-grotten;Sequoia N. P. in Californië (156 436 ha); het → Yellowstone-Park met zijn vele geysers en het Yosemite N. P. in Californië (296 000 ha). Verder in Alaska o.a. het Mount Me. Kinley N. P. (685 055 ha) genoemd naar den hoogsten berg (6 190 m) van N. Amerika (eland, grizzly- en Alaska-beer); Canada telt een 10-tal Dominion Parcs, w.o. het Bannf (Rocky Mountains) Park (669 515 ha) met het naburige Yoho Park (131 313 ha) en het Jasper N. P. (1 143 072 ha), verder de „Indian Reservations”. In Zuid-Amerika heeft Argentinië 3 Res. (o.a. een in de Sierra de Cordova). Het Res. der Galapagos-eilanden is in voorbereiding (een rijke dierenwereld, w.o. de reuzenschildpad, de nietvliegende aalscholver, zee- en land-leguanen).
f) Australië. De inboorlingen zijn in „Reservations” ondergebracht. Van de N. P. kunnen genoemd worden: Port Hacking by Sydney (13 480 ha), het Eiland Hinchinbrook (50 000 ha), het N. P. in Tasmanië en Wilson’s Promontory (een schiereiland van ca. 41 000 ha), het eiland Barrow (25 000 ha) en Flinders Chase N. P. (57 498 ha). Het geheel Zuidelijk deel van Perth is aangewezen als Res. voor kangoeroe’s. Op Nieuw Zeeland zijn in het geheel 8 groote N. P. en 574 kleinere. Hawaii bezit het Hawaii N. P. (63 455 ha), met vulkanen en boomvarenwouden.
g) Azië. Van de Eng. koloniën heeft Malaya het Serting Wild-Res., dat met het Sungei Lui Wild-Res. één aaneengesloten geheel vormt van ca. 52 600 ha, en Ceylon het Yala Wild-Res. (olifant, buffel, panter, jakhals, zwarte beer, krokodil, hert, pauw en moerasvogels). In Japan zijn honderden Res. tot stand gekomen. Er zijn 2 eigenlijke N. P., één in het N. bij het meer Towada en het 2e en belangrijkste in MiddenJapan (prov. Nagono); de Japansche geit-antiloop leeft er. Siberië heeft het Bargoesinskische Res. (Baikal-meer), het Stolbij-Res. bij Krasnojarsk en bij Kaap Lopatko (Kamtsjatka) een asyl-res. voor den zee-otter. In Ned.-Indië is, voor wat Borneo betreft, voorgesteld een natuurmonument vast te leggen in het Goenoeng Paloeng-gebied (Westerafd.). Op Java zijn vele natuurres., o.a. Prinseneiland (17 500 ha), de Krater van Papandajan (844 ha), de Tengger Zandzee (4 683 ha) en Noesa Baroeng (7 808 ha). Er zijn reeds een 60-tal natuurmonumenten op Java en in de Buitengewesten vastgelegd. Nieuw-Guinea heeft het Lorentz N. P. (625 000 ha). Op Sumatra ligt in de residentie Djambi het „Wild-Res. Berbak” (gesloten voor mijnbouwkundige opsporingen), in Atjeh het Gajoe- en Atlaslanden-Res., ca. 700 000 ha (orang-oetan, nevel-panter, rhinoceros, Maleische beer, neushoornvogel), en in Z. Sumatra in de residenties Benkoelen en de Lampongsche Districten het „Wild-Res. Z. Sumatra I”, 356 000 ha (olifant, rhinoceros, tapir, berg-antilopen, Maleische beer). Verder zijn hier nog o.a. Krakatau, met een werkzamen krater, en Verlaten Eiland (samen 1 400 ha).
Lit.: R. S. Yard, The Book of the National Parks (New York 1919); G. A. Brouwer, De Organisatie v.d. Natuurbescherming in de vsch.
Landen (1981); De Jaarboeken v.d. „Ver. tot Beh. van Natuurmon. in Ned.”; de „Mededeelingen” v.d. „Ned. Comm. voor Internat. Natuurbescherming”. Hendricks.
