Katholieke Encyclopaedie

Uitgeverij Joost van den Vondel (1933-1939)

Gepubliceerd op 15-08-2019

Incunabel

betekenis & definitie

(Lat. cunabula = wieg) of wiegedruk noemt men die voortbrengselen der drukkunst, welke stammen uit de prille jeugd dier kunst, toen zij a.h.w. nog in de wieg lag. Voor houtsnede, kopergravure en boekdruk geldt als zoodanig de periode vóór 1500; als men in het gewone taalgebruik van een i. spreekt, bedoelt men een boek of prent uit de 15e eeuw.

Voor de later gevonden technieken kan men natuurlijk eveneens van een i. spreken, bijv. van den steendruk vóór 1818, omdat de uitvinder hiervan, Senefelder, toen het eerste leerboek daarover uitgaf; toch is dit niet algemeen gewoonte. De i. is niet alleen om zijn hist. beteekenis van belang, maar mede om zijn kunstwaarde.

Vooral bij boekwerken, waarvoor de drukker destijds zelf zijn te gebruiken letter ontwierp, goot en met kunstzin tot pagina’s opbouwde, waarmede de illustratie in harmonie werd gebracht, is elk dezer samenstellende deelen door den drukker als kunstenaar zelfstandig geschapen. Een groot deel der i. zijn Bijbeldrukken en kronieken; in vele gevallen is de naam van den drukker niet bekend.

Het woord i. is het eerst gebruikt in de 17e eeuw door Philippe Labbé, terwijl de tijdgrens, 1500, het eerst is gesteld in den oudsten catalogus van wiegedrukken, nl. dien van Saubertus (uitg. Neurenberg 1643).

De voornaamste navorschers op het gebied van de i. zijn in de 18e eeuw Michel Denis, Georg Wolfgang Panzer en vooral Ludwig Hain (1781-1836), die den grondslag legde voor het werk van latere onderzoekers; aanvulling op Hain leverden W. A.

Copinger en D. Reichlinger, J.

W. Holtrop, H.

Bradshaw en R. Proctor en K.

Haebler; deze laatste gaf in 1905 en volgende jaren het „Typenrepertorium der Wiegendrucke” uit. Verder moeten nog K.

Dziatzko en A. W.

Pollard van het Britsch Museum genoemd worden, terwijl in Ned. de voornaamste hedendaagsche deskundige p. Bonaventura Kruitwagen O.F.M. is.

Haebler’s Handbuch der Inkunabelkunde (Leipzig 1925) en de uitgaven van de Wiegendrückgesellschaft (sedert 1929) vormen de voornaamste publicaties op dit gebied van den laatsten tijd. Zie verder nog ➝ Bibliographie (III); Postincunabel. Poortenaar.

< >