Grieksch Schisma - De groote scheuring, waardoor het Oosten is afgescheiden van Rome, omvat behalve het gebied der oude (in hoofdzaak) Griekschsprekende patriarchaten de volkeren van den Balkan en geheel Rusland. In zoover kan men beter spreken van het Oostersche Schisma.
Men kan het evenwel het G. S. blijven noemen, daar die scheuring van het O. de voortzetting en uitbreiding is van de definitieve breuk tusschen Rome en Byzantium in 1054.Oorzaken van het G. S. waren: ➝ caesaropapisme van vsch. keizers, toenemende invloed en machtspositie der patriarchen van Konstantinopel, dogmatische twisten en ketterijen, vaak door keizer en patriarch begunstigd, toenemende cultureele verwijdering tusschen de Grieksch- en Latijnsprekende Christenheid.
Er waren tijdelijke breuken voorafgegaan, waarvan vooral genoemd moet worden het meer dan dertigjarige ➝ Acaciaansche Schisma. Verder waren sinds de 5e en 6e eeuw groote deelen van het O. afgescheiden van Rome, doordat zij kettersch werden en bleven: Egypte, Syrië, Mesopotamië, Perzië werden grootendeels Monophysietisch of Nestoriaansch met eigen hiërarchie. In de 9e eeuw komt het tot een scherpe breuk met Rome door toedoen van patriarch Photius. Hierbij speelde zeker de politiek een belangrijke rol: de opkomst van het Frankische Rijk, waardoor het O. zich van het W. geïsoleerd voelde. Den doorslag gaf echter de persoonlijkheid van Photius. Hij was een geleerde van beteekenis, maar trotsch en heerschzuchtig.
In 858 wordt de rechtmatige patriarch Ignatius afgezet en door Photius vervangen. Weldra volgt de veroordeeling door Rome, maar Photius weet zich te handhaven, vooral door het W. van ketterij te beschuldigen (➝ Filioque). Keizer Basilius herstelt 867 Ignatius in zijn rechten, maar als deze in 877 sterft, neemt Photius weer bezit van den zetel en de keizer laat hem ongemoeid. Keizer Leo VI zet hem echter in 886 af, waarmee het schisma eindigt.
Twee eeuwen later volgt echter de definitieve breuk door het optreden van patriarch Michaël ➝ Caerularius. Deze verklaarde zich tegen Rome vooral wegens liturgische nieuwigheden van het W. en de kwestie van gedeesemd of ongedeesemd brood als materie der Eucharistie. In 1054 wordt hij door paus Leo IX geëxcommuniceerd, wat hij met excommunicatie van den paus beantwoordt.
De Kruistochten hadden gunstig kunnen werken door den strijd tegen den gemeenschappelijken vijand. Feitelijk hebben zij zeer ongunstig gewerkt door schuld van beide zijden, vooral ook door de oprichting van Latijnsche Rijken in het O. en door de wijze, waarop sommige Kruisvaarders in Konstantinopel hebben huisgehouden. Hereenigingspogingen, door Byzant. keizers ondernomen, steunden veelal geheel op politieke motieven en mislukten. Het succes van het 2e concilie van Lyon (1274) en het concilie van Florence (1437) was zeer kortstondig en onvolledig. Zie verder ➝ Oostersche Kerken.
Lit.: Handboeken der Kerkgesch.; Bousquet, L’unité de l’Eglise et le schisme grec (1913); Seppelt, Das Papsttum u. Byzanz (1904); Franses, De Kerken v. h. O. en de Hereen. in: Verslag v. h. Congres voor de Hereen. (alwaar bibliogr.; 1928). Franses.