Greco - El, eigenlijk: Domenico Theo t o c o p u 1 i, Spaansch schilder van Grieksche origine; * circa 1541 op Kreta, f 7 April 1614 te Toledo. Leerling te Venetië van Titiaan; komt in 1570 te Rome, waar hij de kunst van Michelangelo en Raffael leert kennen.
In 1577 bevindt hij zich te Toledo; de reden, waarom hij naar Spanje trok, is niet bekend. Missciiien hoopte hij op opdrachten bij de decoratie van het Escorial.Pompeo Leoni introduceert G. bij Philips II, die hem het beroemde schilderij bestelt: het martyrium van S. Mauritius en zijn legioen, welk schilderij niet in den smaak van den koning viel. G. werd toch spoedig populair in Spanje, vestigt zich te Toledo (waar zijn huis thans een aan zijn kunstwerken gewijd museum is) en krijgt vele bestellingen. Zijn vroege werk staat sterk onder invloed van de latere werken van Titiaan en van Tintoretto. In aansluiting met deze meesters schildert G. op een zeer picturale wijze met vlekken en tegenstellingen van licht en donker. Merkwaardig is de nuanceering der valeurs, die hij weet te bereiken;
soms is de kleur bij G. reeds vervangen door den toon, reden waarom G. door sommigen als een voorlooper van het Impressionisme wordt beschouwd. De goudbruine gloed der Venetianen maakt bij G. plaats voor een scala van koele tinten in nuances van blauw, karmijnrood, geel en grijs. Behalve door dit zeer persoonlijk koloriet wordt G.’s kunst gekenmerkt door een zeer intense expressie, die vaak dwepend, fanatiek, ook wel mystiek kan zijn en die hiermee de stemming van de religieuze kunst van de Barok aankondigt. Om deze expressie te bereiken, worden verhoudingen overdreven en veranderd; vandaar de zeer smalle gezichten en langgerekte lichamen zijner figuren. Met de overgeleverde begrippen van de compositie breekt El Greco eveneens. Door dit alles krijgt zijn kunst iets zeer persoonlijks en moderns; geen wonder dat deze kunstenaar, sedert de jaren, waarin Cézanne en van Gogh de moderne kunst inluidden, steeds meer gewaardeerd en bewonderd werd.
De religieuze schilderijen van G. vertoonen zijn karakteristieke eigenschappen in steeds sterkere mate. Vergelijk: Christus wordt beroofd van zijn kleederen (El Espolio van 1579, kathedraal te Toledo), waarin men Grieksch-Byzantijnsche invloeden meent te ontdekken; H. Mauritius (begonnen 1580), Droom v. Philips II (beide Escorial); Begrafenis van den graaf van Orgaz (ca. 1584, S. Tomé, Toledo); Kruisiging en Opstanding (beide Prado), enz. enz. Op G.’s meesterwerk, de Begrafenis van den graaf van Orgaz, leert men G. tevens kennen als geniaal portretschilder.
Het Prado en de meest beroemde musea bezitten voorbeelden van G.’s meesterlijke portretten, die uitmunten door levendige karakteristiek en impressionistische schildering. Uit de weinige landschappen, die we van G. bezitten, spreekt hetzelfde extatisch-visionnaire gevoel, dat ook G.’s religieuze kunst kenmerkt.
Lit.: A. L. Mayer, El G. (1931).