Katholieke Encyclopaedie

Uitgeverij Joost van den Vondel (1933-1939)

Gepubliceerd op 06-06-2019

Embleem

betekenis & definitie

(Gr., = inlegwerk), zinnebeeldig kenteeken, waaraan men kan zien, tot welke vereeniging, partij of richting iemand behoort, welk zijn ambacht is, enz.; dus soms ongeveer zooveel als insigne. Het kruisteeken is het e. van den Katholiek; het hakenkruis van den Nazi; enz.

Voor het e. in de iconographie, zie ➝ Attribuut (sub 1°). Zie pl. (vgl. index kol. 832).E. is in de literatuurgesch. een zinnebeeldige prent, omringd en vergezeld van verklarende stukjes proza en poëzie, toepasselijke bijbelteksten en geleerde citaten. Vele bundels verschenen, vooral van 1550 tot 1650. Ze zijn sterk didactisch van aard en bewegen zich op het gebied van godsdienst, levenspraktijk en liefde. Ze hebben niet geringe waarde voor de kunsten cultuurgeschiedenis. Vooral in de Ned. maakte het genre opgang.

Opsomming van enkele zeer bekende:

1° uit buitenl. letterk.: Alciati (Italiaan), Emblematum liber (1531), de eerste, ruim 150 drukken, talrijke vert.; Sambucus (Hong.), Emblemata (1564). In Fr. De la Perrière, Le théâtre des bons engins (1539); Corrozet, Hécatomgraphie (1540); De Montenay, Emblèmes ou devises chrestiennes (1571). In Eng.: Whitney, A choice of emblems (1586); Quarles, Emblemes (1635).
2° Uit de Ned. letterk.: Naast vele vert. van Fr. en Lat. bundels talrijke oorspr. Lat. en Ned.; Adr. Junius, Emblemata (1565); Daniël Heinsius, Embl. amatoria, Afbeeldingen van minne (1608); Hooft, Embl. amatoria, Afb. van minne (1611); Roemer Visscher, Sinnepoppen (1614); Vondel, Gulden Winckel (1613) en Warande der dieren (1617), ook Helden Godes (1620) en Brieven der H. Maagden (1641) kunnen tot het genre gerekend worden; Zach. Heins, drie bundels (1615, 1625, 1629); Cats, Sinneen Minnebeelden (1618); Jan Luiken, o.a. Der menschen begin, midden en eynde (1712). Godsdienstig-ascetisch van belang en invloed was: Hugo S.J., Pia Desideria (1624).

Lit.: A. de Vries, De Ned. E. (1899) ; P. L. van Eck, in Morks Magazijn (XXII 1921); L. Volkmann, Bilderschriften der Renaissance (1923); M. Praz, The English Emblem Lit., in: English Studies (XVI 1934).