heet in het O.T. de bevolking van het gebied van Samaria in Midden-Palestina, ontstaan uit de vermenging van hier woonachtige Israëlieten met kolonisten uit Babel enz., welke Sargon II en Esarhaddon, koningen van Assyrië, naar dit gebied hadden gezonden na de val van Samaria. Bij de herbouw van de tempel van Jerusalem werd de medewerking der Samaritanen afgewezen (Neh. 6 : 1 vv.; Esdr. 4:2).
Dit had tot gevolg, niet alleen, dat zij het herstel van tempel en stadsmuren trachtten te verhinderen, maar ook, dat de Samaritanen ten tijde van Nehemias zelf een tempel op de berg Garizim bij Sichem bouwden. Door een en ander werd de kloof steeds breder en ontstond een vijandige verhouding tussen Samaritanen en Joden.Op het Paasfeest van het jaar 9 werd de tempel te Jerusalem door Samaritanen ontwijd en onder Claudius werden Galilese feestgangers overvallen. Ook uit verschillende gegevens uit het N.T. blijkt deze vijandschap. Niettemin namen de Samaritanen deel aan de opstand van ca. 70 n. Chr. tegen de Romeinen. Te Nabloes bestaat thans nog een gemeente van nauwelijks 100 leden, met een synagoge, waarin een zeer oud handschrift van de Pentateuch wordt bewaard en een hogepriester functionneert, die nog van Aaron heet af te stammen.
De godsdienst der Samaritanen stemt in vele opzichten overeen met die van de Joden. Zij houden zich aan de besnijdenis, aan de sabbat en aan de feesten. Ook verwachten zij een Messias, de Ta ëb (de Terugkerende; gedacht wordt aan de in Deut. 18 : 15 voorspelde „Profeet”). Hun geloof onderscheidt zich echter van dat der Joden vooral inzake de plaats van Godsverering: voor de Joden is de berg Sion, voor de Samaritanen de heilige, met vele namen geprezen berg Garizim de woonplaats van God op aarde (vgl. Jo. 4 : 20).
In de cultus van de thans nog resterende kleine gemeenschap zijn waarschijnlijk nog zeer oude elementen, bijv. op het punt van het Paasfeest, bewaard gebleven. Besnijdenis en sabbat worden streng gehandhaafd. Op de Garizim wordt nog altijd geofferd en men verwacht ook, dat de komende Profeet op deze berg zal verschijnen. G. s.
