(of Nicaea) stad in het N.W. van Klein-Azië, dankt haar bekendheid aan het feit, dat hier in 325 het eerste oecumenisch concilie is gehouden. De aanleiding was de strijd over de wezenseenheid van God de Vader en God de Zoon, ontbrand door de krasse uitspraken van de Alexandrijnse presbyter Arius (zie Arianisme).
De leer van Arius werd veroordeeld en een geloofsbelijdenis aanvaard met de volgende toevoeging ten aanzien van de Zoon: „geboren, niet gemaakt, uit het wezen van de Vader, een van wezen met de Vader”. De belijdenis van de eenswezensheid (Gr. homo-ousia) en de interpretatie daarvan leidden na het concilie tot een felle polemiek, waarin Athanasius, bisschop van Alexandrië, een grote rol heeft gespeeld.
De zgn. Geloofsbelijdenis van Nicea (zie Comp., hfdst. 2). is niet op het concilie van Nicea vastgesteld, maar veel later aanvaard op het oecumenisch concilie van Constantinopel (381): de wetenschap noemt deze geloofsbelijdenis dan ook het Nicaeno-Constantinopolitanum.In 787 werd te Nicea ook het zevende algemeen concilie gehouden over de beeldenverering.
