Vijzelgracht en Vijzelstraat - Weinig straten hebben zo hun oorspronkelijke karakter verloren als de Vijzelstraat. Oorspronkelijk, na de uitbreiding* van 1593, liep de Vijzelstraat van de Munt (toen Regulierspoort*) naar de Reguliersdwarsstraat; na 1658 werd ze doorgetrokken tot de Prinsengracht*. Dit gedeelte werd nog lang de Nieuwe Vijzelstraat genoemd. Tussen Prinsengracht en Lijnbaansgracht* werd de Vijzelgracht gegraven, die eindigde bij de stadswal. De naam houdt mogelijk verband met die van een familie Cornelis Arentsz. de Vijselaer, die hier handel gedreven zou hebben in het huis "De Blauwe Molen".
Betekenis als verkeersroute kreeg de Vijzelstraat, toen na 1870 de Pijp* werd aangelegd en zij de verbinding legde tussen het Centrum en de Ferdinand Bolstraat. Een brug over de Singelgracht werd gebouwd in 1873. Door het Weteringplantsoen* kwam een weg. Met de toename van het verkeer bleek in de loop van jaren dat de Vijzelstraat veel te smal was. Ook de Vijzelgracht werd ten slotte als een obstakel voor het verkeer gezien. Het heeft echter nog lang geduurd, eer de verkeersweg zijn huidige gedaante kreeg. In 1906 werd voor de verbreding van de Vijzelstraat een plan ontworpen, dat door de gemeenteraad vlot aangenomen werd. Maar pas in 1917 waren de verschillende percelen onteigend en kon de nieuwbouw beginnen. Het eerst nam de Nederlandsche Handel Maatschappij* het gedeelte tussen Heren- en Keizersgracht over, en liet er het bankgebouw van K.P.C. de Bazel* verrijzen. Toen volgden flatwoningen en het Carltonhotel* (thans gedeeltelijk tot flatwoningen verbouwd).
In 1927 kwam dat gedeelte van de Vijzelstraat gereed. Daarna bleek, dat ook de Vijzelgracht veranderd moest worden terwille van het verkeer. Hier kon het terugdringen van de huizenrij geen oplossing brengen. Slechts demping* was mogelijk, betoogden B. en W. Harde noten zijn daarover in 1928 en volgende jaren in de gemeenteraad en in de pers gekraakt. Velen waren fel tegen de demping, waarbij een prachtig oud stuk gracht moest verdwijnen. Maar demping was niet tegen te houden. De oude Vijzelgracht is verdwenen, het statige Walenweeshuis* en de schilderachtige huisjes van het vroegere Noortse Bos* liggen niet meer aan het water. Op 23 mrt. 1955 stortten in de Vijzelstraat twee flats van de N.V. Amstelstein in.
De oorzaak was het bezwijken van een van de pilaren van de arcade, waaraan juist herstelwerkzaamheden werden verricht. Enkele personen raakten gewond. Het flatgebouw (aan de westzijde tussen Prinsen- en Keizersgracht) was in 1929 gereedgekomen. Enkele zaken moesten na het ongeval sluiten. Na onderzoek besloot men het gehele gebouw te slopen; het bleek erg bouwvallig te zijn. Enkele processen werden gevoerd tussen de gedupeerden, de gemeente en de eigenares over de schuldvraag van het ongeval. Voor twaalf van de zeventien winkeliers zijn in 1962 noodwinkels gebouwd aan de Weteringschans*. Tussen het nieuwe gebouw van de Algemene Bank Nederland en de vestiging van deze bank aan de overkant van de Keizersgracht (voorheen Nederlandsche Handel Maatschappij) is in 1973 een tunnel onder de gracht door aangelegd, die al gauw de "poentunnel" werd genoemd.
LIT. Dr. L. Jansen, De verbreding van de Vijzelstraat, O.A. 1964, 59; Herman van Hooff, De vernieuwing van de Vijzelstraat, Amsterdamse Monumenten, dec. 1985.
