Domela Nieuwenhuis, Ferdinand (1846- 1919) - In het begin van de 20ste eeuw voor duizenden een afgod, voor duizenden een vreesaanjagende figuur, heeft in A. zijn grootste overwinningen behaald en zijn grootste populariteit beleefd. Hier heeft hij ontelbare malen gesproken in het Volkspark* (zie: Palingoproer), hier heeft hij zijn bittere strijd gevoerd voor de verheffing van de arbeiders. Op 17 jan. 1887 werd hij tot een gevangenisstraf van één jaar veroordeeld wegens een artikel over koning Willem III in zijn blad Recht voor Allen*. Hij werd naar de gevangenis aan de Singel in Utrecht gebracht, waar hij kartonnen dozen moest plakken voor de Utrechtse stijfselfabriek van Duyvis. Hij kreeg gratie op de verjaardag van prinses Wilhelmina, 31 augustus.
Een fors beeld van hem, van de beeldhouwer Johan Polet (1894-1971), werd geplaatst op het Nassauplein, bij de Haarlemmerdijk. Het beeld, dat hem toont als een man die oproept tot de strijd, is vooral mooi door de bezielde profetenkop. Het staat op een hoog voetstuk van lavabasalt en is uitgevoerd in brons. Aan de voorzijde van het voetstuk is een reliëffiguur van Prometheus, aan de achterzijde een bronzen plaat met het opschrift "1846-1919 Ferdinand Domela Nieuwenhuis". Het beeld houdt de herinnering aan de grondlegger van het vrijheidslievende socialisme in Nederland levend, wiens leus "Recht voor allen" de verdrukten tot strijd wekte. De onthulling van het monument, op 30 aug. 1931, is tot een grootse herdenking geworden.
Het is in de buurt van de Haarlemmerdijk geplaatst, omdat Domela Nieuwenhuis daar een deel van zijn leven heeft doorgebracht. Herengracht 262-266 huisvestte lange tijd het Internationaal instituut voor Sociale Geschiedenis*. Dit instituut verhuisde. Toen ruimde de nieuwe bewoner, D'Witte Lely, na renovatie een plek in voor "de vader van de Nederlandse arbeidersbeweging". Het museum bevat het archief, de bibliotheek en de werkkamer van Ferdinand Domela Nieuwenhuis, alsmede ontelbare geschriften, affiches en foto's. In 1997 is het museum overgeplaatst naar Heereveen.
LIT. Henk Timmerman, Opruiende blaadjes, weerspannige venters, O.A. 1990, 120; A.C. de Gooijer, Op een voetstuk gezet, 1984, 53; Jan Meijers, Domela, een leven op aarde, 1993.
